Het is een bekend recept om drama in een verhaal op gang te brengen: zet mensen op een geïsoleerde plek, als in een soort laboratoriumopstelling, en kijk wat er gebeurt. In de literatuur zien we dat in de vroege boeken van Renate Dorrestein, bijvoorbeeld Buitenstaanders, in Alles wat er was van Hanna Bervoets en in een klassieker als Lord of the flies van William Golding.
Een scoutingkamp is ook zo'n geïsoleerde wereld, met eigen wetten. In de graphic novel Totem (van scenarist Nicolas Wouters en tekenaar Mikaël Ross) gaat Louis naar zo'n kamp. Hij heeft er niet zoveel zin in ('Ze hebben daar allemaal een hekel aan me') en bovendien ligt zijn broertje Thomas met een mysterieuze aandoening in het ziekenhuis.
Vos
Het kamp is inderdaad niet makkelijk voor nieuweling Louis, net als voor de andere nieuwelingen. Zij zullen een inwijdingsritueel ondergaan, waarbij ze een totem krijgen. Dat zal een dier zijn. Bij Thomas wordt het de vos. Het stuk hout met zijn naam erop wordt verbrand. Voortaan is hij Vos.Het kamp verloopt tumultueus, vooral als er brand uitbreekt, juist als de vrouwelijke leider Goudvink (Mila) niet in het kamp is, maar bij haar geliefde, een jonge vrouw die samen met haar hond uit Frankrijk gekomen is om Goudvink op te zoeken.
Bij de brand raakt een andere leider, de broer van Goudvink, gewond. Het is duidelijk dat daarna het kamp voorbij is, maar enkele jongens doen hun rugzak om en gaan het bos in, waarin Louis zich ook bevindt. Zij zijn misschien de echte scouts, of hebben in ieder geval een beeld van wat scouts zijn waaraan ze willen voldoen.
Louis doet zijn masker niet meer af en wordt steeds meer de vos van zijn totem. Datgene wat hem menselijk maakt, zoals zijn kleren, laat hij steeds meer achter zich. Hij vereenzelvigt zich zo met zijn totem dat hij eigenlijk Vos wordt. In het bos loopt een wild dier, misschien een panter, die ontsnapt is uit een dierentuin. Dat verklaren de ambulancemedewerkers die de broer van Goudvink op komen halen.
Het is jammer dat het roofdier zo'n concrete link met de werkelijkheid krijgt. Het zou prima geweest zijn als de lezer had moeten raden of de panter nu wel of niet bestaat. Het dier heeft namelijk ook een symbolische betekenis. Het ligt voor de hand om het dier de materialisatie van de angst te noemen, maar het is ook het dier dat de vos Louis volgt en waartegen hij zich aan kan schurken.
Duistere bus
De angst van Louis is groot. Niet alleen en zelfs niet in de eerste plaats voor wat er in het kamp gebeurt. Als vos kan hij veel meer aan dan als jongen. Maar vooral wat betreft zijn broertje. In een visioen- of droomachtige scène gaat hij zijn broertje achterna, die op weg is naar een duistere bus. Hij kan niet verhinderen dat zijn broertje instapt. Die scène doet denken aan de animatiefilm One past two van Aimée de Jongh, waarin ook de bus de pendeldienst naar het hiernamaals is.Louis moet in het reine zien te komen met het verlies van zijn broer. Je ziet hem als vos in een ruimte, waarin hij bijna alle grond verliest waarop hij nog kan staan. De vloer wordt een groot gat. De enige die hem nog kan bereiken, is Goudvink, die zelf ook in verwarring is. Ze is tekortgeschoten, maar ze zal, wat er ook gebeurt, de jongens in het bos opsporen en ze is vastbesloten om Louis mee terug te brengen.
Veel van wat er in zo'n scoutingkamp gebeurt, zou je als spel kunnen zien, maar voor Goudvink en Louis staat er echt wat spel. Sterker nog: ze zetten zichzelf op het spel. Goudvink (Mila) heeft een bijzondere positie als meisje bij de scouting. Ook weet ze intussen dat ze op meisjes valt. Wie is ze nu? Je kunt even de goudvink zijn, maar wie is ze in het werkelijke leven?
Ook Thomas moet verder. Hij kan niet altijd alleen maar de vos zijn. Met zijn broertje speelde hij imaginatiespelletjes en nu moet hij de werkelijkheid aankijken, hij moet verder zonder zijn broer. Die heet niet voor niets Thomas, tweeling. Louis en Thomas waren geen tweeling, maar het is wel of er een helft van hem weg is.
De totemisatie is een inwijdingsritueel, binnen de wereld van de scoutinggroep. Maar ook het echte leven kent zijn overgangen waaraan je niet kunt ontkomen. Mila zegt: 'Elke keer als ik denk dat ik weet hoe de dingen lopen, besef ik dat ik er eigenlijk niks van begrijp.' Daar zal zij zich mee moeten verzoenen. Daar moeten wij ons mee verzoenen.
Totem is een prachtig boek over een jongen die moet leren omgaan met het verlies van wat hem het dierbaarst is. Hij moet verder met het leven en met zichzelf. En ook Mila moet verder. Mila met het korte haar draagt op de laatste pagina een jurk: een jonge vrouw, die niet meer alleen 'one the guys' is.
Scenario en tekneningen
Nicolas Wouters heeft een fraai scenario geschreven, waarin het verlies en de rouw vooral concreet gemaakt zijn in symbolen. Dat blijkt veel beter te werken dat het expliciet maken van bijvoorbeeld een verdrietige stemming. Het toont ook meer hoe iemand juist in zijn zwakheid sterk kan zijn en bovenzichzelf uit kan stijgen. Juist door het verdriet en de crisis niet rechtstreeks weer te geven, maar door er een verhaal over te vertellen, wordt de kern geraakt. Je voelt wat er gebeurt.Het tekenwerk van Mikaël Ross is dienstbaar aan het verhaal en uiterst effectief. De metamorfose van Louis tot vos heeft geen uitleg nodig, omdat we zien wat er gebeurt. De naakte Mila/Goudvink, die achterblijft in het bos als haar sterke geliefde met haar hond weer is weggegaan, is een toonbeeld van kwetsbaarheid en ingekeerdheid.
De dunne lijntjes waarmee de figuur is opgezet, het gebogen hoofd, het dovende kampuur, de grote schaduwvlakken, die maar weinig licht overlaten: alleen al door deze ene tekening weten we hoe het ervoor staat met Mila. En even later weten we dat ze haar hoofd heeft opgericht. Ze heeft iets weggeslikt en ze is op pad gegaan. Haar missie moet voltooid worden.
Ik heb weinig terughoudendheid betoond bij het weergeven van de verhaallijn. Sommigen zouden misschien vinden dat ik ze alert had moeten maken op spoilers, maar ik ben het niet met ze eens. Totem is een boek dat ook bij herlezen overeind blijft. Het gaat niet om de plot. Niet meer tenminste dan om de afzonderlijke tekeningen. Plaatje voor plaatje gebeurt het verhaal en bij herlezing ontvouwt het zich. Dan pas zie je de schedels waarover Louis loopt als hij zijn broertje volgt naar de bus.
Pas bij herlezen zie je dat ook de plek waarop het kamp zich bevindt al de dood ademt: het is vlak bij de Maginotlinie. De oorlog zit er in de grond, zoals de oorlog woedt in de personages.
Misschien is het lezen van Totem een manier om de vos in ons leven te laten dringen. Maar ook de kleine Louis die het allemaal niet meer weet en eveneens de Louis die, met een gat in het hart, maar met zijn hoofd rechtop, verder gaat in het leven. Schrijnend. Troostend. Maar bovenal prachtig.
Titel: Totem
Scenario: Nicolas Wouters
Tekeningen: Mikaël Ross
Uitgever: Soul Food Comics
Arnhem, 2018. Gebonden, 128 blz. € 27,50
Geen opmerkingen:
Een reactie posten