Burn-out dagboek (Maaike Hartjes)

‘Van de ene op de andere dag kon ik niets meer. Dus deed ik wat ik altijd deed: ik zette mezelf aan ‘t werk. Ik ging een dagboek tekenen.’ Dat lezen we op een binnenflap van het Burn-out dagboek van Maaike Hartjes.

Maaike Hartjes is een geprezen en gelauwerd striptekenaar (of mogen we nog ‘striptekenares’ zeggen?). In 2016 kreeg ze bijvoorbeeld De Stripschapprijs, een prijs waar nog altijd niet een fiks bedrag aan vastzit. Al jaren daarvoor was haar naam in de jury genoemd, maar toen ging de prijs aan haar neus voorbij.

Hartjes tekent onder andere 'live' cartoons bij congressen en soortgelijke bijeenkomsten. Na een wel heel lastige klus stortte ze in. Ze werd gedwongen haar agenda leeg te maken om de zaken weer op een rijtje te krijgen. Wel tekende ze steeds in haar dagboek en dat resulteerde in het Burn-out dagboek, dat in april van dit jaar verscheen.

Daar had ik natuurlijk al lang over moeten schrijven, maar misschien is het goed om er nu, na de eerste publiciteitsgolf, aandacht voor te vragen. Het is namelijk een erg mooi boek.

Tekeningen, tekst, collage

De bladzijden van het boek zijn bruin en doen mij denken aan bruin karton. Daarop is getekend, geschreven, geplakt. Hartjes heeft veel gewerkt met gedecoreerd tape, dat ze soms gebruikt om een pagina wat op te halen, of om de indeling nadrukkelijker te maken, maar vaker nog om erop te schrijven, in het van haar bekende handschrift: een toonbeeld van helderheid.

Als bladerboek is Burn-out dagboek al beeldschoon. Achter in het boek, als het dagboek al zo ongeveer klaar is, zien we Maaike (ik laat vanwege het autobiografische karakter personage en auteur maar even samenvallen) met het dagboek naar de uitgever gaan, bang dat het geheel rommelig zal overkomen. De uitgever vindt het prachtig en we kunnen alleen maar concluderen dat die dat goed heeft gezien.

Op de bruine ondergrond zijn labeltjes, gescheurde stukken papier, systeemkaarten, post-it’s, delen van landkaarten, stukken van een belastingenvelop, grafiekpapier, labels, en nog veel meer geplakt. Die zijn weer beschreven en betekend. Het geeft een mooi vreemd effect. Als het niet zo paradoxaal zou klinken, zou je zeggen dat je de indruk krijgt van ‘bewerkte ready-mades’.

Het lappendekeneffect geeft ook goed weer hoe de hoofdpersoon zich in een groot deel van het boek voelt: druk bezig met de dingen die zich opdoen, van moment tot moment, van dag tot dag er het beste van makend. Juist deze vorm vraagt de aandacht voor de afzonderlijke momenten.

Grote lijn

Langzaam begint Hartjes de grote lijn te ontdekken: het geen maat kunnen houden in het aannemen van opdrachten, het geen ‘nee’ durven zeggen, het bang zijn anderen voor het hoofd te stoten of teleur te stellen en daarbij te weinig aan zichzelf te denken. Ze heeft de tijd van de burn-out nodig gehad om te leren wat haar valkuilen zijn en hoe ze die kan vermijden.

Achteraf zegt ze dan ook dat ze blij is geweest dat ze een burn-out heeft gehad en ze weet ook hoe zoetsappig dat kan klinken. Daarom heeft ze er in grote letters ‘Megacliché’ bij geschreven.

Geen lezer die zo’n cliché erg vindt, vooral ook omdat het boek van Hartjes helemaal niet clichématig is. We hebben haar gevolgd op haar zoektocht, tijdens haar vallen, opstaan, weer struikelen, een tijdje blijven liggen, maar vooral toch weer doorgaan.

Scherpe observaties

Hartjes is, wellicht mede doordat ze het dagboek bijhield, een scherp observator van zichzelf. Dat was ze natuurlijk al in haar werk, waarin vaak haar eigen leven, haar eigen wederwaardigheden, uitgangspunt was/waren.

Ik vermoed dat wat Hartjes heeft meegemaakt een bredere geldigheid heeft. Elke burn-out zal wel persoonlijk zijn, maar er zullen ook kenmerken zijn die de individuele burn-out overstijgen. Ik kan me voorstellen dat iemand die opgebrand op de bank zit, gemakkelijk dingen herkent in het dagboek en ik kan me ook voorstellen dat een dergelijke lezer iets aan het boek heeft.

Maar Burn-out dagboek is niet in de eerste plaats een therapeutisch werk. Het is kunst en sommigen zullen het boek misschien wel literair noemen. In ieder geval is het een boek dat de oppervlakte beschrijft (de gebeurtenissen), maar dat daarna steeds peilt wat onder die oppervlakte zit. Een boek vol vragen, waarop mogelijke antwoorden gegeven worden, maar ook die antwoorden staan weer ter discussie. Al vragend en zoekend voert Hartjes zichzelf tot inzichten.

Het is een mooi zelfportret geworden en ongetwijfeld is het een van de betere strips die ik dit jaar heb gelezen. Ook over dat woord ‘strip’ kun je discussiëren. Dat doe ik hier maar even niet.

Milde nietsontziendheid

Ik weet niet of het mij helemaal duidelijk is waarom het boek zoveel indruk op mij heeft gemaakt. Als ik die vraag wil beantwoorden, kom ik waarschijnlijk toch weer uit bij een paradox: milde nietsontziendheid. Hartjes is nietsontziend tegenover zichzelf, maar er blijft ook altijd iets milds in haar, ook tegenover anderen, ondanks de boosheid die anderen soms oproepen. Het zal de aard wel zijn. Die is dan in ieder geval aangenaam.

Burn-out dagboek is een zeer menselijk boek. Maar het is ook esthetisch, origineel van vorm, mooi van stijl en dosering. Het verdient een hele rits bollen of sterren. Topboek!

Burn-out dagboek is verschenen bij Nijgh en Van Ditmar.