Tonio

Het is lastig om iets te schrijven over een boek als Tonio van A.F.Th. van der Heijden. Je weet als lezer immers dat er zaken in staan die zó uit de werkelijkheid komen. Het boek heeft wel de vorm van een roman, maar is het niet.

Als ik schrijf dat Tonio een beetje pathethisch is, bedenk ik meteen dat dat wel begrijpelijk is als iemand zoiets ingrijpends als het verlies van een kind heeft meegemaakt. Een kritische opmerking over het boek wordt al gauw een kritische opmerking over de auteur. In het boek wordt bijvoorbeeld opmerkelijk veel sterke drank gedronken. Het woord 'gezopen' dringt zich op. Zo gauw je het noemt, lijk je een oordeel te hebben over het drinkgedrag van de Van der Heijdentjes. Dat heb ik niet. Ze mogen zich klem drinken; als lezer wil ik alleen een goed boek.

Dat is Tonio ook, laat daar geen misverstand over bestaan. Wel kwamen er af en toe herhalingen in voor, waarvan ik meende dat ik ze had kunnen missen en ook zat er op een enkele plaats een 'gat' in de informatie.  Maar dat doet eigenlijk niet af aan het boek als geheel.

Het boek is gedrenkt in een schuldgevoel over de dood van de zoon, waarvan de vader ook wel zal weten dat het irrationeel is. Hij had immers niets kunnen doen om het verkeersongeluk te voorkomen dat zijn zoon fataal is geworden. Dat schuldgevoel lijkt een poging om achteraf alsnog invloed te krijgen op de loop van de gebeurtenissen, of anders: een weigering om te accepteren dat je op sommige zaken nu eenmaal geen enkele invloed hebt.

Die irrationaliteit is ook weer heel begrijpelijk. Je moet toch iets als je het onaanvaardbare moet aanvaarden. Van der Heijden volgt het irrationele wel heel ver. Zo beschrijft hij hoe Tonio na zijn dood wellicht nog iets wil zeggen via het apneumasker van zijn vader.

Over zijn zoon, zijn vrouw en zichzelf schrijft Van der Heijden als een driemanschap dat ook door de dood niet verbroken is. Daarmee roep je een soort hiernamaals op: Tonio is overleden, maar is blijkbaar nog ergens, waarmee hij tegelijkertijd minder dood is.

Al overal is Tonio geroemd als een indrukwekkend boek en het heeft ook al een fikse prijs gekregen. Daarbij mag niet meespelen dat het een hele prestatie is om zo'n boek te schrijven als je kind omgekomen is.
Ik kon die gedachte toch niet ontlopen, hoewel die afbreuk doet aan het boek. Het doet een beetje denken aan de kalenders van ReMoVos die bij ons thuis vroeger bezorgd werden. Daarop stonden schilderijen die met de mond of met de voet geschilderd werden. Heel knap, zei mijn moeder, en dat de schilderijen toch slecht waren, hoefde ik dan niet meer te zeggen: we hadden het over verschillende dingen.

Ook als 'roman' blijft Tonio waarschijnlijk wel overeind, maar ik heb het idee dat ik dat niet zuiver meer beoordelen. Ik herinner me dat Asbestemming (over de dood van de vader van de schrijver) me niet zo veel deed en dat ik De sandwich (ook een requiem, maar meer gefictionaliseerd) veel beter vond. Ik heb de neiging om Tonio boven die beide boeken te plaatsen, waarbij ik me realiseer dat een oordeel in dezen nauwelijks wat waard is.