Gelukkig ontgaat me van tijd tot tijd wat. Dat heeft tot gevolg dat ik verrast kan worden. Zo was me ontgaan dat de korte roman Ossenkop (2024) van Manik Sarkar geprezen werd. Het haalde de shortlist van de Bronzen Uil 2024, de longlist van de Boon 2025 en de longlist van de Libris Literatuurprijs 2025. Het boek won de Hebban Debuutprijs 2025 en de Hans Vervoortprijs 2025. Niets van gemerkt, niet gezien.
Maar deze zomer maakte een collega bij de Staatsexamens, in wier neus voor goede boeken ik vertrouwen heb, me erop attent. Er ging geen enkel belletje bij me rinkelen toen ze de titel noemde. Nou ja, heel in de verte de titel van de film Rundskop (2011) die ik indertijd gezien heb, maar die heeft er niets mee te maken.
Tot het uiterste
Ossenkop is, ik zeg het maar meteen, een prachtig boekje, over een uitzonderlijke slager. Als slagerszoon groeit hij op met het vak, maar hij blijkt meer dan anderen kijk te hebben op wat voor vlees hij in de kuip heeft en hoe hij het het beste kan bereiden. Hierbij moest ik denken aan een documentaire over worstmakers. Ik dacht dat die gemaakt was door Michiel van Erp, maar nu ik op zoek ga, kan ik hem niet terugvinden. Het gaat over slagers die meedoen met een wedstrijd en die met heel veel liefde en zelfs enige ontroering over hun worst spreken. Ze zijn tot de grens gegaan, ze hebben werkelijk alles gedaan wat ze kunnen om een worst te maken die de allerbeste is.
Die compromisloosheid, dat gaan tot het uiterste, vinden we ook terug bij Rensing, die de zaak van zijn vader zal overnemen.
Rensing senior wist dat zijn zoon bepaalde kwaliteiten had die de zijne ver overtroffen, maar terwijl hij de tong uit het strottenhoofd sneed voelde hij onrust opwellen over de talenten waar het zijn zoon aan ontbrak en daarmee, eerlijk is eerlijk, ook de angst dat zijn winkel na zijn dood te gronde zou gaan. Rensing senior had niet alleen een zoon maar ook een dochter -de winkel- en hij moest een manier vinden om de ongemakkelijke verhouding tussen zijn nageslacht te beslechten.
Jacomine
Er komt een meisje in de winkel, een slagersdochter, Jacomine, die het verstaat om met klanten om te gaan. Ze zullen met elkaar trouwen.
Van verliefdheid zou nooit sprake zijn. Wat wel zou groeien was een gevoel van verbondenheid, een saamhorigheid die weliswaar op een aantal misverstanden berustte, maar toch lange tijd bestendig zou blijken.
Rensing wil alleen het beste vlees en hij koopt het vee zelf op de markt, waar hij de hoofdprijs betaalt. Ook heeft hij grote plannen voor het concept van de winkel, maar hij heeft geen gevoel voor de klanten en hij weet niet of hij ze mee kan krijgen. De zaak komt financieel in zwaar weer terecht, zeker als er een supermarkt in het dorp komt, met goedkoop vlees. Jacomine doet wat ze kan om Rensing bij te sturen, maar ze weet niet of ze echt invloed op hem heeft.
Ze confronteert hem met de situatie, maar Rensing kan zijn ideaal niet opgeven.
En net toen hij iets wilde zeggen, al wist hij nog niet wat, eigenlijk wist hij het wel maar hij wist niet welke woorden hij ervoor kon gebruiken, hoe hij duidelijk kon maken dat sommige dingen belangrijker zijn dan overleven, dat het ging om de zoektocht, het streven, en dat alles voor niets was als je dat opgaf, dat alles dan maar beter helemaal niet kon bestaan, hij niet en de winkel niet, maar vind maar eens woorden om dat duidelijk te maken aan een ander wier leven je daarmee ook de grond in boort, vind maar eens een manier om duidelijk te maken dat je bereid bent om niet alleen je eigen bestaan maar ook dat van een ander op te offeren voor wat abstracties, wat ideal en, waarbij het nog maar de vraag is of je daartoe werkelijk bereid bent, tot in het diepst van je beenderen, of dat het een droom is die je zo nodig kunt wegsnijden - net op dat moment schalde de winkelbel en kneep Jacomine met een zucht haar ogen dicht, veegde toen wat denkbeeldige haren uit haar gezicht en liep de klapdeur door.
Jans
Af en toe komt Jans Boerema, een oud-klasgenoot van Rensing, in de winkel, met bijvoorbeeld een aangereden haas. Ze is wat zonderling en in het dorp willen weinig mensen met haar te maken hebben, maar Rensing helpt haar als hij kan. Ook zij gaat haar eigen weg, maar eigenlijk is ze al de hele tijd aan het verliezen en redt ze het niet. Mogelijk is ze een spiegel voor Rensing: er hoeft maar weinig te gebeuren om aan de verkeerde kant van de streep terecht te komen.
Hoe het afloopt met Rensing en Jacomine en met de zaak laat ik in het midden, want ik wil niet alles verklappen. Uiteindelijk moet Rensing zijn leven onder ogen zien. Om met de dichter Jean-Pierre Rawie te spreken: 'Het hoge doel waarop je had gemikt, / het lager doel waartoe je mocht geraken'. Hij heeft het doel in het oog gehouden, hij is zoveel mogelijk zichzelf trouw gebleven. 'Het was mijn vlees' is zo'n beetje de laatste uitspraak die hij doet.
Slot
Het slot van de roman is misschien wat over de top, maar ik vond het ook wel weer passend bij de weigering van Rensing om welk compromis dan ook te sluiten en bij zijn bereidheid om tot het uiterste te gaan.
Ossenkop is een prachtige, korte roman. Het onderwerp is onalledaags en Sarkar heeft zich goed in de stof verdiept. Het motto is ontleend aan Het handboek voor de slager uit 1955. Mogelijk heeft Sarkar ook dat geraadpleegd. Af en toe verschuift het perspectief naar het dier dat geslacht gaat worden. Dat was voor mij niet nodig geweest, maar het laat wel zien met hoeveel betrokkenheid Rensing naar het dier kijkt.
Uiteindelijk gaat het boek over het najagen van idealen, hoe ver je daarvoor wilt gaan en of dat ten koste van jezelf en van de mensen in je omgeving mag gaan. Moet je realistisch zijn of moet je doorbeuken met je ossenkop? Misschien moeten niet alleen anderen zich realiseren dat het wel je vlees is, maar ook jijzelf.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten