Lieve Vader, ... (Ans van Leeuwen)

Het boek kwam uit in 2005 en mijn vader kreeg het dat jaar op zijn verjaardag van mijn zus, lees ik op de eerste bladzijde. Een boek met de titel Lieve vader, ... is ook wel een passend cadeau. Ik zal het toen wel tussen de andere geschenken hebben zien staan, maar ik herinner het me niet. 

Toen mijn moeder een aantal jaren geleden naar een aanleunwoning verhuisde, wilde ze van enkele dozen boeken nog geen afstand doen, maar ze had er eigenlijk ook geen ruimte voor. Dat thema komen we overigens ook tegen in een verhaal van Jan Brokken, dat opgenomen is in zijn bundel De zee van vroeger. De dozen kwamen bij mij op zolder terecht. In een ervan vond ik dit boek, geschreven door Ans van Leeuwen. Waarschijnlijk leek het me meteen al interessant, maar het heeft nog een paar jaar geduurd voor ik er daadwerkelijk aan begon. 

Coverfoto

Op de voorkant staat een foto van een bord met een Duitse tekst: 'Betreten des Ortes für Angehörige der Deutschen Wehrmacht verboten. Zo'n bord stond bij alle toegangswegen van het dorp Zetten, in de Betuwe. In dat dorp waren namelijk de Heldring Gestichten gevestigd, met nogal veel meisjes. De directie van de instelling was met de Ortskommandant overeengekomen dat Duitse militairen daarom geen toegang hadden tot het dorp. 

Op de achtergrond staat een huis dat ik goed ken. Het staat er nog steeds en ik ben er dagelijks langs gefietst als middelbare scholier in de jaren zeventig en als beginnend docent in de jaren tachtig. De foto is daarom zowel vreemd (het bord) als vertrouwd (de plaats). 

Brief

Een groot deel van het boek bestaat uit een steeds langer geworden brief, die begint op 19 september 1944 met: 'Lieve Vader, Miep, Niek, Menny, Corry, Ans en Nico'. De schrijfster is Ans van Leeuwen. Ze werkte bij het Centraal Bureau van de Heldring Gestichten. Dat was eigenlijk een dorp in het dorp: verschillende gebouwen, een kerkje. De predikant, toen K.O. Finkensieper, was directeur van de Gestichten. 

Ans wilde haar familie schrijven hoe het met haar ging, maar de postbezorging werkte niet en daarom schreef ze elke keer maar een stuk verder aan de brief. Daardoor krijg je een goed beeld van de dagelijkse gang van zaken. Verschillende keren is er sprake van evacuatie naar Nijmegen, maar die gaat steeds weer niet door. Uiteindelijk gebeurt het toch en veel Zettenaren komen in Nijmegen terecht.  Daar gaat de brief nog een tijdje door. 

De moed erin

Omdat ik het dorp ken, komen tijdens het lezen de beelden gemakkelijk op. De foto's en de kaarten helpen ook mee. En natuurlijk de vertelster, Ans van Leeuwen, die een levendige stijl heeft en veel details noteert. Het is een moeilijke tijd. Allicht, het is oorlog, maar vanuit het noorden ligt het dorp ook geregeld onder Duits vuur. Van Leeuwen blijft er redelijk rustig onder. Ze probeert er altijd het beste van te maken en is steeds bezig met wat ze kan doen voor anderen. Ze is wel eens ziek, ze is wel eens moe, maar over het algemeen gaat ze voortvarend te werk en houdt ze de moed erin. 

De brief geeft een goed beeld, niet alleen van die tijd en die plaats, maar ook van de briefschrijfster. Aanvankelijk was deze brief alleen in kleine kring bekend, maar in 2005 zou Ans van Leeuwen honderd geworden zijn en ter gelegenheid daarvan heeft haar neef dit boek geschreven, compleet met foto's, kaarten, een overzicht van de familie Van Leeuwen en een register van personen en zaken, waarbij nadere uitleg wordt gegeven over alle personen die genoemd zijn en ook over zaken als gebouwen en instellingen. Vooral dat laatste is bijzonder waardevol. Daardoor is deze lange brief ook helder voor buitenstaanders en bijna tachtig jaar na dato zijn we dat eigenlijk allemaal. 

Lieve Vader, ... is geen boek voor gigantisch groot publiek, vrees ik, en eigenlijk is dat jammer. Ook als de streek je niet bekend is, krijg je toch een levendig beeld van hoe mensen hun leven probeerden te leiden in de oorlog. 

Geen onderwerp van gesprek geweest

Mijn vader heeft het boek ongetwijfeld gelezen en hij heeft het zich allemaal nog levendiger kunnen voorstellen dan ik. Hij weet nog beter hoe alles er in die tijd uitzag. Toen de brief geschreven werd, was hij veertien, vijftien jaar oud. Maar we hebben het nooit samen over het boek gehad. Over de oorlog heeft hij wel het een en ander verteld, maar in 1944/1945 was het gezin van mijn grootouders al geëvacueerd naar Overboelare, bij Geraardsbergen in België. Mijn vader was graag net iets ouder geweest, zodat hij nog beter had kunnen beseffen wat er speelde. Dat heeft hij wel eens gezegd. 

Mijn schoonmoeder (vijf jaar jonger dan mijn vader) heeft het boek ook gelezen en vond het erg mooi. Dat kan ik me goed voorstellen. We mogen het neefje van Ans van Leven, J.L. Kuipérie, wel dankbaar zijn voor het bezorgen van de brief en het samenstellen van het boek. Een mooie persoonlijke bijdrage aan de plaatselijke geschiedschrijving.