Meester Mitraillete (Jan Vantoortelboom)

Het begin van het boek is krachtig: een jongeman is aan een 'weidepaal' gebonden en wacht op zijn executie. Hij lijk rustig. Het enige wat hij nog zou willen, is vergeving door zijn moeder.

Ben ik bang? Want ze gaan me doden. Mikken op dat witte lintje op mijn uniform gespeld, op de plek waarachter mijn hart nu hamert en hamert. Zo luid dat ik het hoor bonzen in mijn keel, achter mijn slapen. De hartenklop van het leven dat ze mij willen laten verlaten.
Ik ben niet bang. Ik heb mijn best gedaan. 

Het is het begin van Meester Mitraillette van Jan Vantoortelboom, een roman uit 2014. In dat jaar heb ik het boek niet opgemerkt, denk ik, want het komt niet voor in mijn lijstje met 'de beste boeken van 2014 die ik niet gelezen heb'. Later heb ik wel over het boek gelezen, zodat het op mijn lijst met 'te lezen' kwam.

Onderwijzer op een jongensschool

De man die aan het begin van de roman op zijn dood wacht, is David Verbocht. In het hoofdstuk na wat ik maar even de proloog noem, zien we hem op pad naar zijn nieuwe baan: onderwijzer op een jongensschool in Elverdinge, een dorpje in de buurt van Ieper. We zullen hem volgen in dat dorp, waar hij zijn eigen weg zoekt. Hij weerstaat als niet-gelovige de pastoor, krijgt te maken met een hoofdige boer, de vader van zijn leerling Marcus, en met diens vrouw Godelieve en gaat verder al wandelend zijn gang, zonder zich verder al te veel met de dorpsgemeenschap te bemoeien.

Daartussendoor krijgen we scènes uit zijn jeugd, toen hij samen met zijn broertje Henri (Rattenkop) het bos verkende. We weten al snel dat het broertje overleden is, maar nog niet hoe. In het bos woont een zekere Myrtha, met enkele honden.

Uiteindelijk komt David in de oorlog (WO I) terecht, wat nogal een plotselinge overgang is. De sfeer in dat laatste deel is dan ook wel heel erg anders dan in het overgrote deel van het boek. De gruwel van de oorlog is goed verbeeld.

Schuld

In Meester Mitraillette is schuld een thema: David krijgt de schuld van het overlijden van zijn broertje en ook van het overlijden van een leerling. In beide gevallen kun je je afvragen in hoeverre hij eigenlijk schuldig is. David heeft ook in de klas, met een soort toneelstukje laten zien dat goed en kwaad geen absolute grootheden zijn en dat een slecht persoon goede dingen kan doen en een goed persoon slechte dingen.

Iedereen verdient een tweede kans, zegt hij op een ander moment. Misschien was zijn onderwijzerschap al een tweede kans, na het overlijden van zijn broertje. In ieder geval is de oorlog een kans. David zet zich volop in om een goed soldaat te worden.  Zoals hierboven al geciteerd is: hij doet zijn best.

Misschien is dat wat ons rest: ons best doen, het beste ervan maken en dan is het aan de omgeving om ons al dan niet schuldig te verklaren. Bij David is er, op de twee dramatische hoogtepunten (of dieptepunten) van zijn leven een vrouw bij zijn leven betrokken: Myrtha en Godelieve. Hun nabijheid zorgt er op zijn minst voor dat David afgeleid is. Maakt dat hem schuldig?

Titel

De titel slaat op de bijnaam die David in de oorlog krijgt: hij is schoolmeester en hij is degene met de mitraillette. Dat wordt al voorbereid door de mitraillette die David bij Myrtha in huis ziet en in handen krijgt.

Meester Mitraillette is een mooi boek. Vantoortelboom toont ons een dorpsgemeenschap van ruim honderd jaar geleden en je hebt het idee dat je naast meester Verbocht door dat dorp wandelt. Ook de scènes in de klas zijn beeldend beschreven.

Een enkele keer had ik mijn twijfels bij de woordkeuze. Bijvoorbeeld als iemand zegt dat iets 'een fascinerende plek' is. Dat verwacht ik niet in 1913. En ook een beeld als dit: 'ik ben nog jong, maar mijn levenservaring heeft dat vertrouwen al in de eerste ronde tegen het canvas geklopt'. Zou iemand aan het begin van de vorige eeuw zo gemakkelijk op zo'n beeld gekomen zijn. Zo veel werd er nog niet gebokst. Hoe het in België zat, weet ik niet, maar in Nederland werd er in 1913 het eerste nationale kampioenschap georganiseerd. Ook zinsneden als 'een afgetrainde infanterist' en bloed dat dat je door de aderen voelt 'racen' lijken me dubieus.

Maar uiteindelijk zijn dat kleinigheden. Jan Vantoortelboom heeft een sfeervol boek geschreven, dat intussen ook zijn weg naar de lezers gevonden heeft. Het beleefde al meer dan tien drukken. Terecht, lijkt me.