Woorden temmen (Kila & Babsie)

Dat er veel gedichten geschreven worden, is wel duidelijk. Je hoeft maar even met je surfplank de wereldwijde webzee op om tegen gedichten van allerlei slag te botsen. Soms heb ik het idee dat er meer poëzie geschreven dan gelezen wordt.

Als iemand toch iets van die ontmoedigende hoeveelheid poëzie wil lezen, waar moet hij dan beginnen Als hij op school zit en hij heeft geluk, kent zijn docent niet alleen Kloos, Roland Holst en Vasalis, maar ook Heytze, Wigman en Wuck. Maar dan nog: hoe lees je die gedichten en wat doe je ermee?

Om zo'n lezer (en misschien wel aankomende dichter) op weg te helpen is er Woorden temmen; 24 uur in het licht van Kila & Babsie. Het dichtersduo Kila en Babsie heeft een soort werkboek gemaakt waarin mensen aan de slag kunnen met poëzie.

Eigenlijk weet ik niet zeker wat de titel van het boekje is. Woorden temmen staat het meest prominent op het voorplat, maar achterin wordt dat genoemd als titel van een reeks, dus misschien is 24 uur in het licht van Kila & Babsie wel de titel van het boek.

In het boekje zijn vierentwintig gedichten opgenomen. Elk gedicht krijgt een tijdstip en een plaats mee; de bundel begint bij 01:00 (op het dak van een huis), volgt uur na uur het etmaal en eindigt bij 00:00 (onder een donkere wolk). De bladzijden zijn niet genummerd, wat een beetje onhandig is bij het register. Daar is bij een trefwoord steeds een reeks tijdstippen genoteerd.

De keuze van de gedichten is uitstekend. Kila en Babsie zijn de evergreens niet uit de weg gegaan ('Onder de appelboom' van Rutger Kopland, 'Bommen' van Paul Rodenko, 'dordrecht 25 november 1963' van C. Buddingh', om maar een paar te noemen), maar ze hebben vooral gedichten uit deze eeuw opgenomen, zodat we dichters tegenkomen als: Tjitske Jansen (tweemaal zelfs), Delphine Lecompte, Rodaan Al Galidi, Charlotte van den Broek, Vicky Francken en Lieke Marsman.

Dat is al prettig: je hebt een bloemlezing in handen met recent en ouder werk, een mooie diversiteit, van vertrouwd tot onbekend. Sommige dichters kende ik alleen van naam en van een enkeling (Martijn Teerlinck) had ik zelfs nog nooit gehoord.

Bij elk gedicht staan opdrachten. Of nog beter: uitnodigingen om met het gedicht aan de slag te gaan. Er is een stukje theorie, waarin technische termen (enumeratie, assonantie, enjambement, metafoor) worden uitgelegd, er zijn vragen die je dwingen de tekst nog eens goed te lezen en er zijn ook altijd vragen die uitnodigen om te kijken naar jezelf: 'Welke gênante momenten heb je zelf meegemaakt?' 'Welke houding neem jij graag aan? Waar? Wanneer? Waarom? Wat voel en denk je als die houding aanneemt?'

Dat lijkt me een goede manier om een gedicht te verbinden met de lezer. De lezer gaat over dezelfde dingen nadenken als waar de dichter wellicht over nagedacht heeft. Alle kunst begint bij nauwkeurig waarnemen en daartoe wordt de lezer door de vragen verleid.

De lezer mag ook zelf aan het schrijven gaan. Soms is de aanleiding het onderwerp van een gedicht en altijd wordt er ook ingehaakt op de vorm en op de taal in het gedicht. De aandacht daarvoor is breed: er worden woordvelden gemaakt, neologismen gevormd, geëxperimenteerd met het afbreken van woorden, er worden locaties gecombineerd met emoties, er wordt geoefend met metrum en met het zinvol gebruiken van witregels. En er is meer, veel meer.

De opdrachten zijn laagdrempelig, zodat degene die ze uitvoert wellicht het idee heeft dat hij met een taalspelletje bezig is. Maar het zijn serieuze oefeningen en doordat ze gekoppeld zijn aan een gedicht wordt ook duidelijk dat je door deze oefeningen te doen eigenlijk met hetzelfde bezig bent als een 'echte' dichter.

In de loop van Woorden temmen gaat wel het nieuwe er een beetje af. Zo omstreeks 16:00 uur, als er een gedicht van Annie M.G. Schmidt aan de beurt is, krijg je het idee dat er wat herhaling zit in de opdrachten. Nu is herhaling in een educatieve setting niet verkeerd, maar ik krijg de indruk dat we bij sommige gedichten ook meer aan de oppervlakte blijven. Maar dat kan ook met de keuze van de gedichten te maken hebben.

Aan het eind van de opdrachten bij elk gedicht krijgt de lezer suggesties voor verdere lezing. Dat zijn fraaie suggesties, met ook weer zowel bekende namen (Gorter, Kouwenaar, Harmsen ter Beek) als minder bekende. Omdat de lezer al met de opdrachten bezig is geweest, zal zij/hij ook eerder daadwerkelijk gaan kijken bij de gedichten waarnaar verwezen wordt. Wat dat betreft is het internet natuurlijk een zegen; je hoeft niet meer naar de boekhandel of de bibliotheek om een gedicht op te zoeken.

Vaak vond ik de leessuggesties verrassend. Bij het gedicht 'Je had een potlood in je haar' loopt de tijd terug. Je verwacht dan een verwijzing naar Jan Hanlo: 'Wij komen ter wereld, met rouw, uit de graven', maar Kila en Babsie vertellen ons dat het gedicht het geïnspireerd is op 'Dag liefje' van Alexis de Roode en in welke bundel dat gedicht te vinden is. Dat wist ik niet. Weer wat geleerd.

Door het boekje ga je de gedichten nauwkeurig lezen, heb ik ondervonden, ook als je ze al kent. Soms botst je eigen lezing dan met die in Woorden temmen. In een gedicht van Rodaan Al Galidi opent Zorro de koelkast, waarin de vla angstig trilt. In een 'weet'-stukje verwijzen de auteurs naar 'een pak vla'. Dat pak wordt in het gedicht niet genoemd en het lijkt mij eerlijk gezegd sterk dat je van vla in een pak zou kunnen zien dat die trilt. Ik had mij een schaaltje met vla voorgesteld. Maar ook het schaaltje staat niet in het gedicht, maar slechts in de koelkast in mijn hoofd. Naast de plek waar pruimen stonden, die iemand intussen opgegeten heeft.

Dat is niet erg, door dit boekje had ik toch al meer zin in poëzie dan in pruimen. Of in vla. Woorden temmen is een mooi boekje, qua inhoud en qua vorm. Licht en toch serieus, degelijk en enthousiasmerend, laagdrempelig maar niet simpel. Koop het!

Kila & Babsie [Kila van der Starre en Babette Zijlstra], Woorden temmen; 24 uur in het licht van Kila & Babsie. Uitg. Grange Fontain, z.pl. 2018.