Een mooi verhaal vertellen is al lastig genoeg. Maar als je ook nog een betekenisvol verhaal wilt vertellen, wordt het nog lastiger: voor je het weet overwoekert de boodschap alles en wordt het een preek in plaats van een verhaal.
Ugo Bienvenu schreef en tekende Systeemvoorkeuren, een verhaal dat zich afspeelt in de toekomst. Gerrit Komrij heeft al ooit, in de bundel Averechts (1980), geconcludeerd dat toekomstromans meer zeggen over de tijd waarin ze geschreven worden dan over de toekomst. Dat is waarschijnlijk ook bij deze beeldroman het geval.
Ook Bienvenu heeft ontwikkelingen die er in het heden zijn doorgetrokken naar de toekomst. Dat doet denken aan het principe waarop de Netflixserie Black Mirror is gebaseerd. Het verhaal in de toekomst is een extrapolatie van het heden.
In Systeemvoorkeuren is er verder nagedacht over de grotere aanwezigheid van robots, de grenzen van het internet, de alomtegenwoordigheid van amusement en het gebrek aan privacy.
Robots
Robots komen frequent voor in de wereld van Systeemvoorkeuren. Vaak zijn ze geprogrammeerd voor een enkele taak. De robot die een belangrijke rol speelt in het verhaal is Mikki, hij draagt het kind van Yves en Emy. Hij zal er alles aan doen om goed voor het kind te zorgen tot de geboorte, maar ook daarna.
De robots hebben de bouw van een mens, wat misschien toch wat te voor de hand liggend is. Die proporties had Archie, de man van staal, indertijd ook al. Verder lijkt het zwaartepunt van de robots vrij hoog te liggen, wat ze minder stabiel lijkt te maken. Het lijkt me dat er een handiger bouw mogelijk geweest zou zijn.
Yves werkt als agent bij een dienst die bestanden moet wissen, om ruimte te creëren. Een van zijn collega's bekent dat hij stiekem politiek gevoelige bestanden downloadt. Yves doet dat ook, maar heel andersoortige bestanden, zoals films en poëzie. Die moeten ruimte maken voor amusement, zoals TikTokfilmpjes, maar Yves wil ze redden.
Het reservaat
Dat doet denken aan een roman van lang geleden: Het reservaat (1964) van Ward Ruyslinck. Daarin wordt een maatschappij geschetst waarin alleen het economisch nut nog telt. Een docent speelt viool en een leerlinge leest poëzie (als ik het mij goed herinner). Eigenlijk behoren zij tot een menssoort waarvan de tijd voorbij is. Het reservaat dreigt voor hen.
Yves is ervan overtuigd dat de kunst belangrijk is in een mensenleven. Dat is ook wat hij door wil geven aan zijn kind, dat straks geboren zal worden en Isi zal heten. Hij zet alle gedownloade bestanden over op Mikki. Die zal uiteindelijk een beslissende rol spelen bij de opvoeding van Isi.
Wat er allemaal gebeurt, zal ik hier niet vertellen, zodat de lezer nog een plot overhoudt. Op de laatste tekening zien we Isi, met een vogel op haar hand, met wie ze probeert te communiceren. Dat sluit mooi aan bij de eerste tekeningen in Systeemvoorkeuren waarop Mikki te zien is in de tuin, ook contact leggend met vogels.
Stad en natuur
Vlak voor het einde zien we Isi staan op een hoogte waarvandaan ze uitkijkt op de stad. De stad is synoniem met de techniek en met de controle. Een tegenstelling daarmee vormt de natuur, waarin de mens in balans kan zijn en waarvan hij deel kan uitmaken. Dat is niet per se alleen maar liefelijk: Isi houdt van haar konijnen, maar ze zal ze ook moeten kunnen slachten als ze in leven wil blijven.
De band die Isi ontwikkelt met Mikki is emotioneel geladen: Mikki mag een robot zijn, hij is duidelijk meer dan een functionele machine, hij is ook een persoon. Of Mikki emoties heeft, is de vraag. Maar hij heeft een taak, die hij nauwkeurig uitvoert, zodat hij toch de indruk maakt toegewijd te zijn.
Emotie
In ieder geval doet de manier waarop hij omgaat met Isi een beroep op de emotie van de lezer. Die leeft onvoorwaardelijk mee met Mikki en Isi en wil dat ze het samen redden. Het is knap dat Bienvenu dat voor elkaar krijgt, want in zijn tekenwerk is hij eerder terughoudend wat betreft het tonen van gevoelens. Juist die onderkoelde manier van vertellen zorgt voor effect.
Het verhaal sleept je mee en dat zorgt er ook voor dat de boodschap, die er duidelijk in zit, niet de boventoon gaat voeren. De boodschap weegt niet zwaarder dan het verhaal, maar juist door de inhoudelijkheid krijgt het verhaal wel extra gewicht.
We leven in een maatschappij waarin economisch nut en amusement de boventoon voeren. Maar weinig wordt er gevraagd naar wat er nu wezenlijk is in ons leven. Volgens Bienvenu raakt de kunst aan dat wezenlijke en als we dat wissen uit onze samenleving gaat er dus veel verloren. Ook een boek als dit zou het dan niet gered hebben.
Gelukkig worden dat soort ideeën niet allemaal expliciet gemaakt. Systeemvoorkeuren is geen preek, maar een verhaal. Een goed verhaal en ook een betekenisvol verhaal.
Tekst en tekeningen: Ugo Bienvenu
Interessant verhaal. Helaas vind ik het kind dat hier afgebeeld staat heel eng. Er is iets in de tekenstijl, denk ik, dat mij persoonlijk niet ligt. Jammer want het verhaal had me zeker wel geboeid.
BeantwoordenVerwijderenDat je tegen de tekenstijl aan hikt, kan ik me voorstellen. Maar ik kon er wel doorheen lezen, omdat het verhaal zo goed in elkaar zit.
BeantwoordenVerwijderen