Bizar (Sjoerd Kuyper)

Jeugdboeken lees je vooral in je jeugd en dat is eigenlijk jammer. In de jaren tachtig heb ik het lezen van kinder- en jeugdboeken volgehouden, vooral ook omdat ik toen elke week 'taakuren' in de schoolbibliotheek doorbracht. Ik leerde toen bijvoorbeeld het werk van Aidan Chambers kennen. Daarna is het allemaal erg weggezakt, met wat oplevingen tussendoor.

Nu is het vooral de Grote Vriendelijke Podcast die mij af en toe in de ribben port. Die bracht mij er bijvoorbeeld toe om 67 seconden (Jason Reynolds) en Code Kattenkruid te lezen. En ook Bizar van Sjoerd Kuyper. De boeken van Annet Schaap, Anna Woltz en Daan Remmerts de Vries las ik 'uit mezelf', evenals de klassieker van Tonke Dragt.

Voor zover ik me herinner, heb ik van Kuyper alleen Robin en God gelezen en dat vond ik een mooi boekje. Tijd om een nieuw boek van hem te proberen.

Sallie Mo

Bizar wordt verteld door Sallie Mo, die een soort dagboek bijhoudt, maar eigenlijk een boek aan het schrijven is. We lezen dus het boek dat Sallie Mo schrijft. Dat schrijven is uit nood geboren: dit dertienjarige meisje is meer een lezer. Eigenlijk is ze al helemaal in de leeswereld verdwenen en het enige echte contact met de wereld van de dagelijkse werkelijkheid bestaat uit overgrootvader David, een wijze man, met wie ze gewoon kan praten.

Bestond. Kon. Opa David leeft niet meer. Omdat Sallie Mo een beetje vreemd reageerde na zijn dood is ze naar dokter Bloem gestuurd en die heeft haar een opdracht meegegeven: drie maanden niet lezen (of tot ze vijf keer het sublieme heeft meegemaakt) en Salie Mo probeert ook om de waarheid te spreken, wat in de praktijk eigenlijk niet mogelijk blijkt.

Ze gaat met haar moeder drie weken op vakantie op een eiland. Daar zijn ook, zoals altijd: Dylan (jaartje ouder) en zijn moeder, en Donnie (16) en Beitel (8) met hun moeder. De moeders zijn vooral op mannenjacht en de kinderen gaan zoveel mogelijk hun eigen gang.

Weggelopen

Ze ontdekken nog drie kinderen, die zich schuilhouden in een bunker: Jackie, met haar broertje Bukkie en Nikkel. Jacky is haar vader, bankdirecteur, zat. Nou ja, ze is vooral het gegraai van de bankiers zat en daarom zijn de kinderen weggelopen van huis. Ze willen losgeld vragen en met dat geld goede dingen doen. Als de kinderen maar eens aan de macht zouden zijn, dan zou de wereld wel beter worden.

Doordat Sallie Mo een lezer is, is ze behoorlijk wijs voor haar leeftijd. Ze houdt erg van Shakespeare en ze heeft gedachten over zo'n beetje van alles. Maar ze is ook 'gewoon' een meisje van dertien, dat verliefd is op Dylan, zoals Beiteltje verliefd is op haar.

Beitel is een ontroerend jongetje, dat het vermogen heeft om met dieren te praten. Of misschien is hij iemand van wie de fantasie nog niet is aangetast, zodat hij de verbeeldingskracht heeft om zich in een fictieve wereld te begeven.

Natuurlijk wordt er gezocht naar de kinderen en het wordt nog best spannend, vooral ook doordat Jacky een wapen heeft en Donnie graag zijn wil oplegt aan anderen. De volwassenen zijn met andere dingen bezig.

Gedachten

Sallie Mo is geloofwaardig personage met een eigen stem. Je kijkt niet op van de gedachten die ze heeft. Een voorbeeld:

Misschien loopt iedereen altijd in vermomming. Bankdirecteuren in strakke pakken, voetballers met tattoos, kunstenaars met veel haar. Volgens mij doen ze hun haar 's avonds af en trekken ze hun pakken uit en wassen hun tattoos weg. Als je iets goed kunt, laat je dat zien in je werk, niet met je uiterlijk. Kijk naar foto's van schrijvers. De goeie. Keurige mannen. Ze hebben geen clownspak nodig. Kunstenaars met veel haar zijn lousy kunstenaars, voetballers met tattoos zijn lousy voetballers, bankdirecteuren in dure pakken zijn bankrovers. 

Of deze, over de noodzaak tot integratie.

Misschien moeten vluchtelingen die hier komen wonen niet integreren, dacht ik. Als je mensen dwingt om te integreren, dwing je ze om zoveel moois weg te gooien! Dat weet ik, want als je mij dwingt te integreren, gooi je ook zo'n beetje alle moois van mij weg, serieus. Alles wat ik gelezen heb moet ik dumpen om mee te kunnen doen met anderen die niets hebben gelezen. Kun je nagaan wat mensen uit andere culturen moeten dumpen en vergeten voor ze mee mogen doen. En dat komt dus nooit meer terug. Dat is voor eeuwig verdwenen. Maar daarover later meer. 

Prekerig

Daar wordt het boek natuurlijk een beetje prekerig van, maar het blijft te verteren doordat een meisje het vertelt en niet de schrijver. Die vertelt het natuurlijk eigenlijk wel, maar we luisteren nu eenmaal liever naar Sallie Mo. Er worden wel veel onderwerpen overhoop gehaald, maar ook dat is in een dagboek niet ongeloofwaardig.

De verteltoon van Sallie Mo draagt ons door het boek en dat is prettig. Ze is een scherpzinnig waarnemer en heeft ook nog gevoel voor hunor. Ze neemt ook zichzelf waar en ziet hoe ze verandert. Ze was altijd onzichtbaar (ze zat stil in een hoekje te lezen) en merkt dat ze voor anderen en zichzelf steeds duidelijker te zien is.

Er staan veel zinnen in het boek die amusant zijn: 'Mijn broertjes kunnen niet schrijven,' zei Jackie, 'ze zijn hoogbegaafd.' Of de uitspraak van moeder over haar omgang met mannen: 'Als je zin hebt in een stukje worst, hoef je niet het hele varken in huis te halen.'

Titel

De titel vind ik wat minder geslaagd. Weliswaar is 'bizar' een stopwoord van Sallie Mo en vindt ze dat het minder moet gaan gebruiken (ze streept het ook vaak door) en weliswaar zijn de gebeurtenissen soms bizar, maar de titel zegt ook niet zoveel. Het zou op heel wat boeken kunnen slaan.

De bizarre gebeurtenissen waren met wat te veel: te zeer op het spektakel geschreven, voor mijn gevoel en het resultaat was niet dat ik me meer bij het verhaal betrokken voelde. Niet dat het vervelend was om te lezen, maar ik was op dat moment ook niet echt gegrepen door wat ik las. Maar de slotscène is prachtig en daar ga ik dus niets over zeggen.

Qua gebeurtenissen had Bizar van mij wat soberder gemogen en ook het preken had iets minder gemogen. Maar kinderen vinden het misschien wel prettig om te lezen welke meningen de schrijver graag kwijt wil.

Waarheid

Sallie Mo heeft haar eerste boek geschreven. Ze heeft gemerkt hoe je de waarheid in een boek kunt manipuleren (en ook dat het daar niet altijd minder waar van wordt). Kinderen hebben het niet gemakkelijk in dit boek, zoals ze het ook in de werkelijkheid niet gemakkelijk hebben. Wij, volwassenen, mogen ons wel afvragen of we niet te veel met de grotemensenproblemen bezig zijn en of dat wel de echte problemen. Niet voor niets zijn er nu jongeren die aandacht vragen voor de klimaatverandering.

Het jeugdboek heeft het niet gemakkelijk: kinderen lezen minder en er is matig aandacht voor jeugdliteratuur in de media. Wel heb ik er vertrouwen in dat er altijd echte lezers zullen zijn, die zich vol in een boek van driehonderd bladzijden willen storten. Zij zullen aan Bizar zeker plerzier beleven.