Verkneukelen (Woorden die je weinig hoort 6)

Onlangs plaatste ik een stukje over Teatro Olimpico van Kees 't Hart. Daarin schreef ik:

Dat er ergens een bananenschil ligt en dat de mogelijkheid er is dat er iemand over uit zal glijden is blijkbaar al genoeg om je te verkneukelen.

Iemand reageerde op dat stukje met: 'verkneukelen, wanneer kom je dat woord nog tegen :('. Ik had er niet bij stilgestaan, maar ineens realiseerde ik me dat 'verkneukelen' een woord kon zijn dat je nog maar weinig hoort. Ik ging op zoek.

Eerst maar even naar het WNT, wat altijd een mooi startpunt is. Het Woordenboek geeft twee betekenis. De eerste (schenden, bederven, verknoeien) laat ik even voor wat die is. Het ging mij om de tweede. De betekenis:

Vervuld worden van een stil, innig genoegen (omwille van —); (eenigszins heimelijk) plezier, schik hebben (in —); (inwendig en/of wat heimelijk) genieten (van —); (innerlijk) pret beleven (aan —); in de eerste aanhaling ook: zich (besmuikt) vroolijk maken (over —).

Het WNT vertelt ook nog dat 'verkneukelen' gebruikt wordt in combinatie meet verschillende voorzetsels (met, aan, in of over) waarna de aanleiding tot het (zich) verkneukelen gegeven wordt.

Alle voorbeelden die gegeven worden, hebben te maken met jezelf pret bezorgen, maar het is ook mogelijk dat je een ander pret bezorgt. Het WNT geeft een citaat van Beets uit 1891 (De Man van Smarten, de Heer der Heerlijkheid):

De haat … had het eerste menschenbloed vergoten … en sedert, ach hoevele doodvonnissen uitgesproken, in hoevele gezegende aangezichten gespuwd, hoevele vuisten kinnebakslagen uitgedeeld, en bedorvene harten met de onheiligste spotternijen verkneukeld!

'Verkneukelen' is niet oud. Voor 1800 is het niet aangetroffen. De oudste vermelding stamt uit 1812 uit de Algemeene konst- en letterbode. Enkele andere citaten:

(Zekere bewering) is … niets dan de lang reeds walglijke … aartigheid, waar de bestrijders en afvalligen onzer kerk zich zoo recht gaarne mede verkneukelen. (W. Bilderdijk, Aan den Heer le Sage ten Broek, in andwoord op zijnen openbaren brief aan W. Bilderdijk, 1829)

Ik verkneukelde mij stilletjes met het vooruitzigt van zoo pleizierig gezelschap. (Kneppelhout, 1860)

In haar verandah neergezeten nam zij (den roman) "Het zwervende meisje" ter hand … en verkneukelde zich van genot bij de oratiën van Harleigh. (H.J. Schimmel, Het gezin van Baas van Ommeren (voor dertig jaren) 1870)

Ik ben er zeker van dat zij zich op haar sterfbed heeft verkneukeld bij de gedachte, dat zij eene kampioen voor hare grieven heeft achtergelaten. (A.L.G. Bosboom - Toussaint, Majoor Frans 1875)

In het citaat van Schimmel lezen we de toevoeging 'van genot' na 'verkneukelen'. Dat lijkt overbodig, maar het komt vaker voor. Van Deyssel schrijft bijvoorbeeld (1884): 'Ik verkneukel mij dikwijls van pleizier'.

Goed. Dat wat toen. Maar nu? In het sleepnet van Google ving ik nog aardig wat citaten. Behoorlijk veel zelfs. Een handvol:

Liefhebbers verkneukelen zich weer op El Clásico (de Volkskrant van 11 augustus 2011)

Over de wedstrijd Arsenal - Barcelona:

Ik stond er mee op en ik zit me er al de hele tijd op te verkneukelen (Gesprek van de Dag, 16 februari 2011)

Twee keer voetbal, twee keer 'zich verkneukelen op'. De combinatie met 'op' geeft het WNT niet. Ik vermoed dat het een contaminatie is van 'zich verkneukelen' en 'zich verheugen op'.

In De Stentor van 2 januari 2009 lezen we:

ZUTPHEN - De kerstdagen zijn weer achter de rug, maar voor veel kinderen gaat het feest nu pas beginnen. Zij verkneukelen zich bij de gedachte dat ze tientallen euro's kunnen verdienen aan de talrijke kerstbomen die ze de komende dagen gaan inzamelen.

 Op de site boetes.nl (met een zoekmachine kom je nog eens ergens) stond de bijdrage 'Leedvermaak om flitsfoto buurman':

ALKMAAR - Het 'streng bewaakte' digitale politiebureau op internet van de politie Noord-Holland Noord is zo lek als een mandje. Automobilisten kunnen hier niet alleen morren als ze hun eigen flitsfoto's bekijken, maar zich ook verkneukelen om die van anderen.

Zelfs als ik me beperk tot recente bijdragen (2014 en 2015) heb ik een keur aan mogelijkheden. Een paar voorbeelden:

Ajacieden verkneukelen zich om grap Edwin Evers (Ajax-nieuws.nl, 18 april 2014)

Mocht de dotcom-extensie zich lange tijd verkneukelen op zijn monopoliepositie, binnenkort is dat verleden tijd. Hij krijgt stevige concurrentie van het generic Top Level Domain, kortweg de gTLD's. (De kansen en valkuilen van nieuwe gTLD's, dutchcowboys.nl, 14 mei 2014)

Verkneukelen om 'brazielige' halve finale

RIJSWIJK -De Duitse stormloop op het Braziliaanse doel in de halve finale van het WK voetbal is ook op internet het gesprek van de avond. Duitsland vernederde Brazilië: 7-1. Na een half uur stonden de Duitsers al met 5-0 voor tegen het gastland. „Brazielig”, noemde oud-schaatser Jan Ykema de wedstrijd toen al. (de Telegraaf, 8 juli 2014) 

Gênant hoe rechtse types zich haast soppend verkneukelen over de ontruiming van n kraakpand in A'dam- Oost. (tweet van Rutger Groot Wassink, 20 januari 2015)

Een reactie van ene Stratenmaker op een column van Peter Edel ('Ruzie binnen de Turkse regeringspartij breidt zich uit'):

Edel,
.
Degene die zich hier het meest zit te verkneukelen ben jijzelf, geef dat eerst eens toe. (turksnieuws.nl, 26 maart 2015)

Ik was te vroeg en zat me te verkneukelen aan mijn tafeltje. Het café is namelijk van de rest van het tuincentrum afgescheiden door een pergola, die is opgefleurd met plastic klimop en nepbloemen. In een tuincentrum! Deze discrepantie maakt me elke keer weer ongelooflijk blij. Het is toch zo fijn als de dingen niet kloppen, of beter nog, nergens op slaan. (schrijfplaatsvroemen.nl, 1 april 2015)

Als 'zich verkneukelen' een voorzetsel bij zich heeft, is dat meestal 'om' of 'over'. Zoals al eerder gezegd komt ook 'op' voor en ook 'met' kwam ik wel tegen. Een enkele keer wordt voor nog een ander voorzetsel gekozen (in, aan):

Weer zo een blablabla verhaal, waar de oerhallandien zich in kunnen verkneukelen net als het sprookje van Roodkapje. Het heeft de magische woorden: hoofddoek (wellicht rood), import (reis vanuit het bos), boze wolf (man), schoonfamilie (heksen en tovenaars). Meteen isollatie, onderdrukking en een volle lading Marokkaanse tint eraan geven en het verhaal kan niet meer stuk.

Dit is een bijdrage op het forum van de site Marokko.nl (16 augustus 2009) naar aanleiding van een bericht over het boek De uitverkorene van Fayza Oum'Hamed, een boek over een importbruid.

Op Spitsnieuws.nl reageert Blaasbaan op het bericht dat Man bijt hond gaat verdwijnen:

Het is de spotlight op de ‘vreemde’ mens, zodat de gewone man zich kan verkneukelen aan zoveel onnozelheid.

Ten slotte: ik heb de indruk dat 'verkneukelen' vaak gebruikt wordt bij leedvermaaksituaties. Niet uitsluitend, maar wel in veel gevallen.

Het wordt tijd om de balans op de maken. Met een enigszins natte vinger in de lucht concludeer ik dat 'zich verkneukelen' nog vrij vaak gebruik wordt. Meer dan ik gedacht had, in ieder geval.