Ik kom terug (Adriaan van Dis)

Er zijn heel wat moederboeken in de literatuur. Van Olifanten op een web (Mensje van Keulen) tot Bezonken rood (Jeroen Brouwers), van Gesloten huis (Nicolaas Matsier) tot De overkant van de rivier (Jan Siebelink). Met Ik kom terug heeft ook Adriaan van Dis zo'n moederboek geschreven.

Over het gezin waarin Van Dis is opgegroeid weten we al aardig wat uit zijn eerdere boeken. Nathan Sid uit het gelijknamige debuut heeft duidelijk heel wat trekken van de auteur en ook in romans als Indische duinen en Familieziek heeft hij geput uit zijn verleden. Dat doet hij ook bij Ik kom terug. Het boek wordt op de titelpagina nog wel 'roman' genoemd, maar je hebt het idee dat er weinig verschil is tussen de auteur en de ik-figuur en dus ook tussen de moeder in de roman en de moeder in werkelijkheid.

De vaderfiguur kreeg in Indische duinen al ruim aandacht, nu is de moeder aan de beurt. Daarbij duikt natuurlijk ook de vader met zijn woedeaanvallen van tijd tot tijd op. De ik-figuur, die ik voor het gemak dan maar Van Dis noem, wil nog veel van 'mammie' weten. Daarom stelt hij haar vragen. Ze wil best meewerken aan zijn project, maar ze heeft wel een voorwaarde: haar zoon moet haar helpen om uit het leven te stappen. 'Jij een verhaal, ik een pil', zegt moeder. Ze tekenen daar zelfs een contract voor.

Waarom wil Van Dis dat leven van zijn moeder optekenen? Waarschijnlijk om haar alsnog te bereiken. Ze heeft hem altijd buitengesloten; zo heeft hij het althans ervaren. In wat hij over haar schrijft, kan hij haar naderen. Daarbij spaart hij haar niet, maar dat doet hij ook met zichzelf niet.

Daarom vind ik Ik kom terug een beter en waardevoller boek dan Magdalena van Maarten 't Hart. Voor mijn gevoel staat er hier meer op het spel. Het lijkt of 't Hart meer uit is op een aardig verhaal. Zelf lijkt hij geen risico te lopen. Van Dis beschrijft zichzelf ook in zijn onredelijkheid, zijn schijterigheid (met zijn verplichting uit het contract maakt hij geen haast), zijn onzekerheid. Ik kom terug is, of lijkt in ieder geval, een eerlijker boek, niet alleen tegenover de moeder, maar ook tegenover zichzelf.

Moeder is geen gemakkelijk mens en ook een sterke vrouw. We leren haar kennen in wat ze doet in haar laatste maanden, maar ook in haar herinneringen. De zoon is vaak in de buurt. Hij betrekt zelfs een kamer in hetzelfde pand, om dicht bij haar te zijn als het nodig is, maar ook nu nog sluit ze hem buiten. Lange tijd bezit hij geen sleutel  van haar woning, waardoor hij afhankelijk is van haar stemming als hij bij haar naar binnen wil.

Over het algemeen is Ik kom terug goed geschreven. Je gaat als lezer gemakkelijk mee in het verhaal. Sentimentaliteit houdt de schrijver meestal buiten de deur, maar niet altijd. Misschien is dat ook wel begrijpelijk. Hoe objectief kun je kijken naar je schrijverij als die over je moeder gaat? Enkele keren kan de schrijver het juiste evenwicht niet bewaren.

Door het hele boek heen staan er stukjes die opvallen, doordat de tekst iets verder inspringt. Soms noemt Van Dis die stukken liedjes, een andere keer autodromen. Eerlijk gezegd wist ik niet helemaal wat ik ermee aanmoest en ook niet wat ik ervan vond. Ik ben er, geloof ik, niet alleen maar positief over.

Ik neig ernaar om Ik kom terug 'wel mooi' te noemen. Ik vind het minder dan bijvoorbeeld De wandelaar, maar het is nog altijd een boek dat goed in elkaar zit en goed geschreven is. Ik neem aan dat het een boek is dat nu eenmaal geschreven moest worden en daarom is het goed dat het er is. Net als bij 't Hart, hoop ik dat Van Dis toch nog een keer met een echte roman komt, waarbij het leven de literatuur niet in de weg zit.