Afgestoft: De ochtend valt (Manon Uphoff)

Af en toe stof ik een oud artikel af. Het is wel gepubliceerd, maar nog niet hier. Deze keer een recensie van de novelle De ochtend valt van Manon Uphoff. Die stond eerder in het Nederlands Dagblad van 27 juli 2012.

Het boekje gaat over een gezin in ontreddering en kinderen die zich staande proberen te houden. Dat doet denken aan recentere boeken als De avond is ongemak van Marieke Lucas Rijneveld en Kinderen van het Ruige Land van Auke Hulst.

Ik wilde ze precies zo houden als ze waren

Avonden vallen en ochtenden breken aan. Behalve bij Manon Uphoff. Bij haar nieuwe novelle valt de ochtend.

De ochtend valt heeft de omvang van een dichtbundel en sommige passages hebben ook wel iets weg van een gedicht. Uphoff laat witregels tussen de alinea's en regels worden soms zomaar afgebroken, zoals bij een gedicht wel gebeurt. De bladspiegel deed me ook denken aan die uit sommige boeken van Armando of Gerrit Krol.

Voor De ochtend valt vind ik dat wit ook wel passend. Heel veel blijft onuitgesproken in deze novelle. Op een nacht hebben Michaels ouders ruzie. Hij ziet van bovenaf de rug van zijn vader, die over zijn moeder gebogen staat. Haar hoofd in een plas met donker bloed. De volgende dag is moeder weg. In de kamer ligt een briefje op tafel: Jongens, vergeef me, het spijt me, ik moet hier weg, zo kan het niet blijven.

verantwoordelijk

Michael weet wat hij gezien heeft, maar hij gaat ook mee in de geschiedenis zoals 'pah' die vertelt. Intussen zorgt hij voor zijn broertje en zusje en houdt hij het huishouden draaiende, iets wat eigenlijk niet goed lukt. 

Uphoff heeft al vaker laten zien dat ze niet altijd de ruimte van een complete roman nodig heeft. Zo schreef ze de verhalenbundel De fluwelen machine (1998) en de novellen De vanger (2002) en De bastaard (2004).

Ook in De ochtend valt weet ze in de beperkte ruimte die ze heeft schrijnend scherp de wereld van het jongetje Michael op te roepen. Je ziet hoe het gezin langzaam aangevreten wordt, hoe de gewone gang van zaken niet meer te handhaven is. Dat doet denken aan het gezin dat getekend wordt in Koudvuur. Het meisje Ninon, nummer tien in het onoverzichtelijk gezin heeft daar ook een jongere broer en een jongere zus voor wie zij zich verantwoordelijk voelt.

vasthouden

De ochtend valt speelt in een ander land (Amerika), er zijn andere omstandigheden dan in Koudvuur, maar in beide boeken zie je de hoofdpersoon die dapper het hoofd blijft bieden aan de dagelijkse problemen, die zich niet laat ontmoedigen, hoewel iedereen ziet dat het uiteindelijk nooit meer echt goed kan komen.

Dat de goede bedoelingen toch op niets uitlopen, blijkt vooral uit de slotalinea, waarin de Michael terugkijkt: 'Dichtbij en op enorme afstand, ik kijk ernaar, een zoet organisch bestaan waarin ik ze wilde vasthouden, ze precies zo wilde houden als ze waren.'

De ochtend valt (novelle)
Manon Uphoff. Uitg. De Bezige Bij, Amsterdam 2012. 64 blz. 14,90