dinsdag 5 augustus 2014

Het vuil, de stad en de dood (Knipoog 35)


Op vrijdag 1 augustus 2014 stond in NRC Handelsblad een stuk van Wim Pijbes: 'Amsterdam, het toerisme, het vuil en de volle stad'. Het is een opiniestuk over de vervuiling van Amsterdam. Pijbes pleit ervoor dat de nieuwe gemeenteraad aandacht geeft aan die vervuiling:
Lange tijd gold het hatsjikidee van de Amsterdamse tofheid als charmant en vrijgevochten. Die charme is allang op de achtergrond geraakt en 'I Amsterdam' is ontaard tot 'eerst ik en dan de stad'.
Dat roer moet om en het nieuwe college moet daar met de nieuwe gemeenteraad nu alle ruimte voor nemen en en krijgen zodat onze hoofdstad ook na 2014 'loveable' voor bezoekers en 'liveable' voor bewoners wordt.
De titel van Pijbes' stuk lijkt me een knipoog naar Het vuil, de stad en de dood van Rainer Werner Fassbinder. Fassbinder overleed in 1982. Vijf jaar na zijn dood zorgde het toneelstuk, dat hij in 1975 schreef, in Nederland voor veel ophef. Het zou namelijk antisemitisch zijn.

Niet het feit dat er een ex-nazi aan het woord komt was het probleem, maar dat er een gewetenloze rijke jood in getekend wordt, die een vrouw wurgt met zijn das en daarna door zijn goede connecties zijn straf ontloopt. Tegenstanders van het stuk kochten de helft van de kaartjes op.

Natuurlijk protesteerden Joodse organisaties, maar ook daarbuiten waren veel groepen mensen tegen opvoering van het toneelstuk. Uiteindelijk kwam het tot een besloten voorstelling. In die tijd werd de acteur Jules Croiset ontvoerd en weer vrijgelaten. Er was een hakenkruis in zijn borst gekrast. Verschillende Joodse gezinnen, waaronder dat van Freek de Jonge, kregen dreigbrieven. Al gauw bleek dat hij de hele zaak in scène had gezet in een ultieme poging de voorstelling te voorkomen.

De affaire werd opgerakeld in 2000 toen Harry Mulisch het boekenweekgeschenk Het theater, de brief en de waarheid schreef. Freek de Jonge, die hierin een rehabilitatie van Croiset zag, startte een protestcampagne, met de voorstelling 'De conferencier, het boekenweekgeschenk en de leugen'. Hij riep op tot een boekverbranding aan het begin van het Boekenbal, al zal die oproep wel niet zo letterlijk genomen moeten worden. De voorstelling liep al eerder, toen onder de naam 'De flaptekst'.

Vijftien jaar na de affaire werd, zonder protesten, het stuk opnieuw opgevoerd door het Nationale Toneel in Den Haag. Het was een aanleiding voor verschillende artikelen, bijvoorbeeld hier en hier.

De titel van Pijbes doet meteen denken aan Het vuil, de stad en de dood, waarschijnlijk doordat zowel het vuil als de stad erin voorkomen, maar meer nog door de drieslag. De eerste komma in de titel 'Amsterdam, het toerisme, het vuil en de volle stad' had waarschijnlijk beter een dubbele punt of een liggend streepje kunnen zijn. Het gaat immers niet over Amsterdam en de volle stad, wat door de komma wel gesuggereerd wordt.

Ik vermoed dat iedereen die komma automatisch als een dubbele punt leest, waarna je een drieslag krijgt: net zoals Het theater, de brief en de waarheid of 'De conferencier, het boekenweekgeschenk en de leugen.' Zo'n drieslag zal Pijbes bewust gemaakt hebben, in de veronderstelling dat we dan allemaal eventjes aan Fassbinder denken. En zo gebeurde het.


Via iTunes is de podcast van een gelezen voorstelling van het stuk van Fassbinder gratis te downloaden. Het is te vinden in VPRO Radioarchief.

Geen opmerkingen:

Een reactie posten