De val van Thomas G. (Nelleke Noordervliet)

Een uitgever, Thomas Geel, brengt een controversieel boek uit, Hedendaags fanatisme, van Rudolf Merkelbach. Er ontstaat onenigheid binnen de uitgeverij en dat wordt openbaar, waarna er landelijke ophef volgt. Niet veel later vindt Thomas de dood in een auto-ongeluk. Er wordt gedacht aan zelfmoord. 

Dat is zo'n beetje wat voorafgaat aan het begin van De val van Thomas G., de nieuwe roman van Nelleke Noordervliet. Het is een beetje vreemd dat het de achternaam van Thomas wordt afgekort. Dat duidt wel aan dat hij een verdachte of een veroordeelde is, maar iedereen kende zijn volledige naam. 

De titel Hedendaags fanatisme is natuurlijk een knipoog naar Hedendaags feminisme (1971) van Renate Rubinstein, wat weer knipoogde naar Hedendaags fetischisme (1925) van Carry van Bruggen. Ophef rond een uitgave deed me een beetje denken aan het rumoer dat er ontstond rond een uitgave van Abu Jahjah bij De Bezige Bij, in 2016, maar er zijn meer ophef veroorzakende publicaties geweest. 

Personages

De weduwe van Thomas, Isa(belle) trekt zich een tijdje terug in hun huis in Ierland. Er zijn nog twee kinderen, Arthur en Leonie. De laatste doceert filosofie aan de universiteit. Ze geeft onder andere colleges over het kwaad in kunst en cultuur. Dat kwaad doet nogal van zich spreken in deze roman. 

Een jonge freelancejournalist, Joris de Groot, vat het plan op om de affaire uit te spitten. Hij neemt contact op met Anne Benraad, degene die het binnen de uitgeverij niet eens was met Thomas, en met Leonie, onder valse voorwendselen. 

In de roman volgen we afwisselend Isa, Joris en Leonie. Joris heeft een map met aantekeningen aangelegd en zo krijgen we ook het verhaal van Anne te lezen. Tegen het eind van het boek krijgen we via Isa het verhaal van Thomas' kant. 

De verschillende perspectieven bieden afwisseling, omdat het personen zijn die elk hun eigen doelen nastreven. Jammer genoeg is het de auteur niet gelukt om ze echt een eigen stem te geven. Alleen Anne, in de weergave van Joris, heeft duidelijk een eigen toon. Toch blijven de drie stemmen interessant, omdat je op die manier van verschillende kanten stukjes van de puzzel krijgt aangereikt.

Isa bevindt zich ver van de wereld van ophef en vertier, in een kleine gemeenschap, waarin de waan van de dag afwezig lijkt te zijn. Het is een compleet ander soort leven dan waar zij de afgelopen tijd zo van te lijden heeft gehad. Vreemd is dat ze af en toe een imaginaire redacteur commentaar laat leveren op haar gedachten. Dat zou nog gekund hebben bij geschreven tekst, bij wat iemand denkt is dat minder waarschijnlijk. 

Onwaarschijnlijkheden

Waarschijnlijkheid van gebeurtenissen lijkt me het zwakke punt van deze roman. Hoe waarschijnlijk is het dat Anne, die een hoge positie heeft binnen een uitgeverij, helemaal leegloopt bij een jonge journalist en daarbij zegt dat hij het niet mag gebruiken? Dat komt als niet erg professioneel over. 

Joris neemt twee telefoons mee als hij geluidsopnamen wil maken, omdat hij dan nog een telefoon achter de hand heeft als de batterij van de eerste leeg is. Een oplader of een powerbank ligt meer voor de hand. Met zijn tweede telefoon weet Thomas geluidsopnamen te maken terwijl het apparaat in zijn zak zit. Blijkbaar hoeft hij het niet te ontgrendelen en hoeft hij alleen maar op een knopje te drukken. En dan blijkt het ook nog geleid te hebben tot een bruikbare opname. 

Als het relaas van Thomas wordt voorgelezen door Isa, zijn daar niet alleen de kinderen bij, maar ook Anne en Joris. Ook dat ligt niet voor de hand. Dat verhaal van Thomas neemt overigens wel een erg groot deel van het slot in. Ik snap dat er bepaalde informatie nodig is om Thomas en zijn handelwijze te snappen, maar zo krijg je wel een erg grote klont als de pap al bijna op is. 

Van sommige verhaalelementen (zoals de doodgeboren dochter die aan Arthur en Leonie voorafging) kun je je afvragen in hoeverre ze functioneel zijn. De foto's van die Isa met die dochter doen Leonie naar Ierland reizen, maar het is wel een zwaar element om zo'n reisje noodzakelijk te maken. 

Het verhaal op zich overtuigde me dan ook niet zo erg. Het boek leest overigens niet onplezierig. In het begin moest ik er even in komen, maar toen wilde ik best doorlezen. Ik geloof dat ik het wat rammelende verhaal op de koop toe heb genomen. 

Ideeën

Belangrijker dan het verhaal zijn de ideeën in de roman. De conservatieve ideeën van Rudolf zijn ook nu op sommige media prominent aanwezig. Thomas verdedigt het boekje met een beroep op de vrijheid van meningsuiting, ook al is het niet met geschrift eens en vindt hij het niet eens goed geschreven. 

Leonie karakteriseert Hedendaags fanatisme als volgt:

Dat boek ridiculiseerde alle heilige huisjes van de moderne maatschappij: vrijheid, gelijkheid, broederschap, het verklaarde en verdedigde racisme, antisemitisme, seksisme. Het was niet zomaar een conservatief boek, het was een beledigend manifest tegen de tijdgeest, tegen de nieuwe idealen van zelfverwerkelijking en groei, idealen van trots en diversiteit. 

Anne vindt zelfs dat een rechter uitspraak had moeten doen over het boek.

Maar de gedachte dat de verschillen tussen mensen in ras en geslacht bedoeld zijn door een opperwezen of oerscheppingskracht om een hiërarchie aan te brengen, en dat binnen die hiërarchie de stabiliteit van een samenleving is gewaarborgd, dat revolte en revolutie kwade krachten zijn die altijd geweld oproepen en in geweld ondergaan, dat wijst op een minachting voor zwarte en Aziatische mensen en voor vrouwen die tot haat aanzet. 

Anne is een niet-witte vrouw. Joris beschrijft haar uiterlijk op een wat merkwaardige manier: 'Hindoestaanse, creoolse en blanke elementen combineren haar gezicht tot een sprekend eigenzinnig geheel.'

Vaag

Over wat die ophef rond het boek nu inhield, wordt nogal vaag gedaan. Er wordt een site genoemd, wiewatwaar.nl, er wordt vermeld dat er twittertrollen waren, maar verder wordt dat deel zo ongeveer overgeslagen. Thomas is zijn baan kwijtgeraakt door de affaire, maar hoe was de storm van die over hem heen ging en hoe was hij daaronder? Je zou kunnen zeggen dat De val van Thomas G. laat zien hoe iemand door de media kapotgemaakt wordt. Maar het verhaal toont vooral het gevolg, niet het proces. 

Behalve over de macht van de media en de schadelijkheid van ideeën als die van Merkelbach gaat het boek van Noordervliet over loyaliteit, over de relatie tussen ouders en kinderen en over rouwen. Over al die elementen zijn interessante dingen te lezen, zonder dat het allemaal te prekerig wordt en zonder dat je te veel uit het verhaal raakt. 

Dat maakt dat De val van Thomas G. veel biedt en dat je dus een goede leeservaring kunt hebben, zonder dat het een echt goed verhaal is. Blijkbaar heeft deze roman andere kwaliteiten.