zaterdag 5 december 2015

Kerk en staat


Als een politicus in het debat argumenten ontleent aan zijn geloof, zal het niet lang duren of iemand verwijt hem de scheiding van kerk en staat niet te respecteren. Meestal is dat bedoeld om de politicus de mond te snoeren. Zo'n verwijt is echter meestal niet terecht. 

Dat wij in Nederland de scheiding van kerk en staat kennen, houdt in dat de staat zich niet mag bemoeien met wat er in de kerk gebeurt en dat de kerk (als instituut) zich niet mag bemoeien met het besturen van het land, de provincie of de gemeente.

We kennen ook nog de vrijheid van godsdienst: ons mag niet voorgeschreven worden dat we moeten geloven en wat we moeten geloven. Daarbij moet iedereen, gelovig of ongelovig, zich aan de wet houden. Je mag bijvoorbeeld niet een rechtshandigenkerk oprichten die oproept om alle linkshandigen te doden. 

Dat lijkt niet zo ingewikkeld, maar toch komt in discussies vaak het koppel ‘kerk en staat’ terug als ‘geloof en politiek’ bedoeld wordt. In Nederland zijn kerk en staat gescheiden, geloof en politiek niet. In de Tweede Kamer hebben immers ook christelijke partijen zitting. 

Er zijn mensen die vinden dat ook geloof en politiek  gescheiden zouden moeten zijn. Die vinden dus dat gelovigen eigenlijk niet aan politiek mogen doen, of in ieder geval in de politiek niet voor hun geloof uit zouden mogen komen of geen argumenten aan dat geloof zouden mogen ontlenen. Dat bleek mij onlangs weer toen ik een uitzending van NTR Academie van 3 december 2015 beluisterde. Elle van Rijn werd daarin geïnterviewd door Marcia Welman.

Van Rijn schreef een gefictionaliseerde biografie van Bertha Hertogh, een katholiek gedoopt meisje dat in 1942 werd geadopteerd door een Maleisische vrouw en islamitisch werd opgevoed. Acht jaar later eisten haar biologische, Nederlandse ouders haar weer terug. Daar was veel gedoe over en in Singapore braken er rellen uit.

Als het interview ruim twaalf minuten op gang is, worden geloof en politiek genoemd:
Van Rijn: Geloof kan je erg veel veiligheid bieden en...ehm…nou ja, of het nou over God gaat of Allah, in principe betekent het ook gewoon hetzelfde. Maar dat is… Uiteindelijk zou dat gewoon liefde moeten zijn, en veiligheid...
Welman: En verdraagzaamheid.
Van Rijn: En verdraagzaamheid. Weet je, alle… alle wetten die je, die je ziet, die zijn eigenlijk terug te voeren naar…. Ook onze grondwet! En.. Dat gaat over respect, inderdaad, naar elkaar, over, over, nou ja, gewoon  de, de, hoe zeg je dat? de zeven ...eh...deugden? Ehm.
Welman: Maar het is volgens mij ook heel duidelijk dat religie en politiek gewoon ook niet samen gaan. Dat moet je gewoon lekker gescheiden houden.
Van Rijn: Dat moet je sowieso gescheiden houden, ja. Precies.
Het is lastig de gedachtegang te volgen. Van Rijn begint met het positieve van geloof te noemen. Vlak voor dit fragment heeft ze dat zelfs de essentie van het geloof genoemd. Ik heb het idee dat  ze daarop door wil gaan en wil zeggen dat alle wetten, ook onze grondwet, terug te voeren zijn op geloof. Maar ze maakt haar zin niet af. Dat alle wetten gegrond zijn op geloof (of religie) lijkt me sterk, maar dat laat ik nu maar even passeren.

Even later noemt ze de zeven deugden, die uit de katholieke traditie stammen. Waarom ze die noemt, is ook weer niet helemaal helder. Iustitia (rechtvaardigheid) en caritas (naastenliefde) kan ik nog wel met wetgeving in verband brengen, maar met  spes (hoop) of fortitudo (moed) is dat al wat lastiger.

De interventie van Welman sluit totaal niet aan bij wat Van Rijn zegt. Van Rijn zegt dat geloof iets goeds kan zijn, zoals je ook aan alle wetten en dus ook aan onze grondwet kunt zien. Waarop Welman zegt dat het ‘heel duidelijk’ is dat religie en politiek niet samengaan. ‘Dat moet je gewoon lekker gescheiden houden.’ En dat bevestigt Van Rijn: ‘Dat moet je sowieso gescheiden houden, ja. Precies!’

Die omslag van Van Rijn kan ik niet volgen. Is ze verbouwereerd door de tussenkomst van Welman, die blijkbaar niet luistert naar wat de gast zegt, maar haar eigen punt wil maken? In ieder geval geven de twee gesprekspartners elkaar gelijk: geloof en politiek moet je gescheiden houden.

Vlak daarvoor waren ze het nog eens over liefde, veiligheid, verdraagzaamheid en respect 'naar elkaar', wat me best verenigbaar lijkt met de politiek. Maar nee, geloof en politiek moet je 'lekker gescheiden' houden. Dat hoor je vaker en ik vind het een raar standpunt.

Iedereen heeft een levensbeschouwing. Misschien wordt die niet altijd expliciet gemaakt, maar uit iemands handelen kun je ook afleiden hoe hij in het leven staat. Dat blijkt bovendien uit uitspraken als: ‘We benne op de wereld om mekaar te helpen, nietwaar?’ Of: ‘Het leven is een feestje, maar je moet zelf de slingers ophangen.’ De een zal zeggen dat je ervoor moet zorgen dat het je materieel goed gaat, een ander zal vinden dat je vooral lekker in je vel moet zitten en een derde dat je een goed mens moet zijn. Ze laten zien welke waarden iemand aanhangt. Levensbeschouwing zou je kunnen zien als een pakket waarden waardoor iemand zich in zijn leven laat leiden. 

Die waarden worden overgedragen in de opvoeding. Ieder krijgt immers van zijn ouders, impliciet of expliciet, ‘boodschappen’ mee. Die boodschappen kun je overnemen of je kunt je ertegen afzetten. Uiteindelijk heb je je eigen pakketje aan waarden.

De waarden verschillen van mens tot mens, maar grofweg kun je wel zeggen dat de waarden binnen een groep dicht bij elkaar kunnen liggen. Neem een socialist, een liberaal, een vrijgemaakt gereformeerde, een humanist, een fundamentalistische moslim in gedachten en je kunt bedenken welke waarden elk van hen zal aanhangen.

Ook politici nemen hun pakketje aan waarden mee naar hun werk. Als iemand gelovig is, zullen die waarden overeenkomsten vertonen met die van mensen die op een soortgelijke manier geloven. Een socialist deelt ook waarden met andere socialisten. Het opmerkelijke is dat je nooit hoort dat socialisme en politiek niet samengaan, maar wel dat geloof en politiek niet te verenigen zijn. 

Als we geloof zien als levensbeschouwing, of als een bijzonder soort levensbeschouwing, dan kun je dus net zo goed zeggen dat levensbeschouwing en politiek niet samengaan. Maar dan kan niemand meer aan politiek doen. Ook een pragmaticus, of iemand die zegt zijn 'ideologische veren' verloren te hebben, hangt waarden aan. Dat is niet te vermijden.

Het is daarom onzinnig om te zeggen dat geloof en politiek niet samengaan. Iedereen neemt, in al zijn handelen, zijn levensbeschouwing mee en dat geldt ook voor iemand die zegt 'neutraal' te zijn. Lees hierover ook wat Bart Jan Spruyt daar jaren geleden al over schreef.

Laten we blij zijn dat kerk en staat gescheiden zijn. En even blij dat geloof en politiek dat niet zijn.

7 opmerkingen:

  1. Prachtig mooi hoe je 'kerk en staat' en 'geloof en politiek' van elkaar onderscheidt. Een voorbeeld van subtiel denken, dat we momenteel zo missen in de discussie.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Ik stipte dit ook al eens aan in een column in de Edese Post:
    http://dewinkelhaak.blogspot.nl/2015/02/gebed-zonder-einde.html

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Dankjewel, Michiel en Jolmer. Jammer dat het directe linkje naar je column niet werkt, Jolmer. Is het lezen waard.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. Helemaal,eens dat mensen allemaal zelf kiezen vanuit welke waarden, religie of andere overtuiging men zijn leven wil inrichten of waarnaar men wil handelen. Waar ik wel moeite mee heb dat je als je niet vanuit een religie je keuzes maakt je wel altijd mensen met een religie moet respecteren, en dat wordt dan heel zwaar gezegd. Terwijl ik, als vanuit niet-religieuze waarden mijn keuzes maak en waarop ik mijn handelen baseer, echt nooit hoor dat daar ook respect voor moet zijn.
    Dat hebben we heel erg gemerkt in bijv de koopzondag discussie: de partijen voor hadden geen of te weinig respect voor de meestal religieuze tegenstanders. Andersom hebben nooit gehoord dar men respect voor motivatie van de argumenten van de voorstanders had. En dat vind ik eigenlijk heel vreemd en het voelt alsof mijn overtuiging een soort tweederangs is, omdat het niet op,godsdienst is gebaseerd.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Als dat je ervaring is, zal dat zeker kloppen, Ria. Misschien kruipen gelovigen soms in een slachtofferrol en eisen ze op die manier respect. Het is dan lastig om duidelijk te maken dat je iemands recht om andere keuzes te maken respecteert, maar dat je die keuzes afwijst.
      Misschien ook is het eigen aan aanhangers van een religie om te denken dat ze de waarheid in pacht hebben. Ook binnen bijvoorbeeld het christelijke geloof zijn er immers heel wat discussies gevoerd over wat nu het ware geloof is. Het zal te maken hebben met de overtuiging dat er absolute waarheden bestaan.
      Buiten het geloof heeft waarschijnlijk niemand meer de illusie dat er zo’n absolute waarheid bestaat, waardoor er meer ruimte is voor relativering, ook van het eigen gelijk.
      Of dat werkelijk zo is, weet ik natuurlijk niet. Ik probeer maar wat uit de losse pols. Dat ik naar een verklaring zoek, wil niet zeggen dat ik het verontschuldig. Gelovigen hebben niet meer recht op respect dan mensen die om andere reden keuzes maken.

      Verwijderen
  5. Enne, excuus voor de tikfouten, het was gepubliceerd voor ik wist hoe het werkt. En nog wat: ik heb zeker respect voor mensen die vanuit religie zich inzetten voor de medemens. Maar dat heb ik voor iedereen die dat doet met zorg en respect voor anderen, vanuit welke overtuiging dan ook.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Meestal vallen tikfouten meer op dan denkfouten. Iedereen maakt ze en erg is dat niet. Dank voor je reacties.

      Verwijderen