Muidhond (Inge Schilperoord)

Het debuut van Inge Schilperoord, Muidhond, is overal geprezen. Ik kan het daar alleen maar mee eens zijn. En toch...

De hoofdpersoon in Muidhond is Jonathan, een pedofiel die een tijdje opgesloten heeft gezeten, maar weer naar huis mag, vanwege gebrek aan bewijs. Hij is dertig jaar oud, maar woont nog bij zijn moeder, die hem 'jochie' noemt. Hij past zich aan, doet braaf de dingen die van hem verwacht worden, als een goede zoon, al merk je dat hij eigenlijk iets anders wil.

De omgeving waarin hij woont, is bevreemdend: het is een afbraakwijk waaruit iedereen moet vertrekken. Jonathan en zijn moeder zijn zo'n beetje de laatsten die er wonen. En de nieuwe buren, een moeder met haar dochtertje van nog geen tien, Elke. Moeder werkt in het café en kijkt weinig naar Elke om. Jeugdzorg bemoeit zich er al mee en moeder moet weinig van die bemoeienis hebben.

Jonathan, zijn moeder en zijn buurmeisje zijn zo'n beetje de enige personen. De omgeving is leeg, zoals je in sommige films of strips wel ziet. Naast de bebouwde, lege wereld, is er de natuur, waarin Jonathan in zijn element is. Al in het begin van Muidhond staat 'De mensen moesten hem niet, dat was altijd zo geweest. Maar de natuur nam hem zoals hij was.' Jonathan weet veel van de natuur en hij leest het Natuurblad. 

Al snel na zijn thuiskomst vangt hij een gewonde vis, een zeelt, ofwel een muidhond. Hij besluit voor hem te gaan zorgen en doet hem in een aquarium. De zeelt wordt ook wel doktersvis genoemd: hij zou andere vissen genezen, maar ook mensen schreven hem een geneeskrachtige werking toe.

Jonathan hecht veel waarde aan de zeelt. Hij heeft het idee dat de zeelt gezonden is om hem te helpen, om hem weer heel te maken. In de loop van het boek gaat het slechter met de zeelt. Tot vlak voor het einde is het dagelijks erg warm, waar de zeelt slecht tegen kan. Bovendien is hij gewond, maar daar lijkt hij van te herstellen. In de loop van het verhaal lijkt de zeelt steeds meer symbool te staan voor Jonathan, die er ook bovenop lijkt te komen, maar uiteindelijk toch dreigt het niet te redden. Tussen de zeelt en de wereld zit het glas en als Jonathan in de bus naar huis zit, zit ook letterlijk het glas tussen hem en de wereld. Later zal hij in gedachten zo'n glazen wand proberen op te trekken.

Al gauw wordt duidelijk dat Jonathan pedofiel is. Daarom is het lastig en tegelijk aantrekkelijk voor hem dat er nu zo'n jong meisje in zijn omgeving is. Jonathan is vastbesloten om 'beter' te worden en hij doet daarvoor erg zijn best. Heel consciëntieus maakt hij de oefeningen uit het werkboek, in de hoop zichzelf zover te krijgen dat hij geen gevaar meer is voor zijn omgeving.

Steeds meer krijg je als lezer het idee dat Jonathan dat niet gaat redden. Hij doet zijn best, maar dat zal niet genoeg zijn. Er zit ook agressie in hem, die hij niet altijd onder controle kan krijgen. Uiteindelijk ontknoopt het verhaal zich en het zal duidelijk zijn dat ik daar niets over kan vertellen.

Over pedofilie wordt niet veel geschreven. Ongeveer tegelijkertijd met Muidhond verscheen Een honger van Jamal Ouariachi waarin hetzelfde thema centraal staat. Het klassieke voorbeeld is Rico's vleugels van Rascha Peper, waar het gaat om een bejaarde man en een opgeschoten jongen, waarbij je je afvraagt wie nu macht heeft over wie. Het behoort tot de beste boeken van Peper.

Peper koos vooral het perspectief van de pedofiel en minder dat van het slachtoffer. Schilperoord doet dat ook, waarbij ze mooi de balans weet te houden. Ze verontschuldigt niets, maar maakt wel inleefbaar waarmee een pedofiel, of in ieder geval deze pedofiel, worstelt.

Toen ik Muidhond begon te lezen verwachtte ik er veel van: ik had enkele zeer positieve recensies gelezen en een vriend wiens oordeel ik hoog schat, was er ook positief over. Het vervelende was dat ik al over een van de eerste zinnen struikelde: 'Hij (...) wreef met de duim van zijn rechterhand langzaam over het kootje van zijn linker'. Het is een zinnetje dat in het boek verschillende keren terugkomt en ik erger me eraan. Strikt genomen staat er dat Jonathan (want dat is de 'hij') wrijft over het kootje van zijn linkerhand. We snappen wel dat er bedoeld wordt 'het kootje van de duim van zijn linkerhand', maar ook dat klopt niet, aangezien een duim twee kootjes heeft en je dus niet kunt spreken van 'het' kootje.

Het is een kleinigheid, ik weet het, maar het maakte wel dat Muidhond zich na de eerste bladzijde nog maar moest bewijzen. Dat ging eigenlijk best. Het boek van Inge Schilperoord maakt een haast klassieke indruk. Je hebt het idee dat het ook veertig jaar geleden geschreven zou kunnen zijn. Voor mijn gevoel komt het een beetje in de buurt van het werk van Anton Koolhaas, die er ook van hield om in het hoofd van zijn personages te gaan zitten en diens gedachten te volgen. Het boek is vaardig geschreven en al gauw ga je als lezer mee in het verhaal.

Zo'n beetje alles klopt aan Muidhond. De warmte die in het boek hangt is symbolisch voor de broeierigheid die er is tussen Jonathan en zijn buurmeisje; de leegheid van de omgeving, de buurt die op de nominatie staat om afgebroken te worden, de kwijnende vis in zijn afgesloten bak: er zijn gemakkelijk lijnen te trekken naar de situatie van Jonathan.

Verder wordt elke gebeurtenis in het boek zorgvuldig voorbereid, al is het maar in een enkel zinnetje. Je kunt zeggen dat het boek wel heel erg beheerst is geschreven, maar ook dat past weer bij de inhoud: Jonathan moet immers ook erg zijn best doen om zich te beheersen.

Er zijn redenen genoeg om Muidhond te prijzen en ik zal dat ook zeker doen. Aan iedereen die mij ernaar vraagt, zal ik vertellen dat ik dit boek achter elkaar uitgelezen heb, dat het goed in elkaar zit, dat je je kunt verplaatsen in de hoofdpersoon, dat het spannend is, omdat je je afvraagt of Jonathan niet opnieuw in de fout zal gaan.

Maar toch blijft er iets in mij zeuren. Het is misschien helemaal niet terecht, maar ik kan er niet omheen, merk ik. Het heeft te maken met het beheerste. Schilperoord heeft de omgeving van Jonathan zo leeg gemaakt dat ze zich helemaal op hem kon concentreren. Die omgeving is gearrangeerd, zodat die bijna onwerkelijk is.

Ook wat Jonathan overkomt en hoe hij meer en meer geconfronteerd wordt met zijn moeilijke kanten is zorgvuldig gedoseerd. Goed gedaan, zeker, maar het heeft ook iets keurigs. Schilperoord lijkt me een auteur die alles onder controle wil houden. Dat komt bij dit boek goed uit, want zo is de hoofdpersoon ook. Die controledwang zit me tegelijkertijd dwars, al weet ik zelf niet precies waarom.

Muidhond is het boek dat Schilperoord kon schrijven. Had ik liever gehad dat ze niet begonnen was aan een boek dat in haar macht lag, maar dat er net boven lag? Misschien wel. Schilperoord heeft zich geen enkele keer gepermitteerd de kans te lopen om uit te bocht te vliegen. Hoe onveilig het onderwerp ook is, ik krijg toch de indruk dat de schrijfster voor de veilige weg gekozen heeft. Ze wist dat ze niet zou verdwalen, en dat merk je als lezer.

Nogmaals: Muidhond is een goed boek, maar ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat Schilperoord beter kan, als ze zichzelf toestaat om te mislukken, als ze ook eens over een sloot probeert te springen waarvan ze niet van tevoren weet of ze dat kan halen. Dat zal af en toe een nat pak opleveren, dat zal misschien een keer een onevenwichtig boek tot gevolg hebben, maar het kan ook boeken opleveren die niet alleen spannend zijn op verhaalniveau, maar ook op schrijfniveau.

Hopelijk hebben de positieve reacties op haar debuut Schilperoord zoveel zelfvertrouwen gegeven, dat ze verder durft te gaan. Ze kan op de manier van Muidhond nog een hele serie goede boeken schrijven, maar ik wil graag meer. Dat is onredelijk, ik weet het, maar ik wil er dan ook graag onredelijkheid voor terug. Naar die onredelijkheid ben ik erg nieuwsgierig.