Styx (Peter Pontiac)

Op 20 januari overleed Peter Pontiac, een reus in striptekenaarsland. Hij leed aan hepatitis C en die ziekte heeft hem uiteindelijk de das om gedaan. Pontiac werd 63 jaar oud. Hij liet een prachtig, persoonlijk oeuvre na. Hier schreef ik kort over het verzamelboek Rhythm, nadat ik dat uitgebreider had gedaan in het Nederlands Dagblad. Dat artikel is helaas voor een groot deel achter het betaalslot verdwenen. Eerder schreef ik over een van de beste boeken van Pontiac: Kraut, waarin hij zijn verdwenen vader probeerde te naderen.

De tijd voor zijn overlijden werkte Peter Pontiac aan een boek over de dood, met een lange titel op het voorplat: Styx of: de zesplankenkoorts, waarin in 14 acten De Dood van Uw en Mijn Vlees bezongen wordt door Peter Pontiac. Hij heeft het boek niet kunnen voltooien.

In Styx vertelt Pontiac zijn persoonlijke tocht naar de Styx: zijn plan om een boek over de dood te maken, zijn ziekteverschijnselen, de doden in zijn leven. Als structuur koos hij de kruiswegstaties, waarbij niet Jezus, maar de dood de hoofdrol speelt. De eerste statie is 'De dood  wordt gehaat', de laatste 'De haat wordt gedood'. Binnen de staties is er nog een spiegeling: 'De dood treedt in' en 'De dood treedt uit.' De vignetten voor de staties heeft Pontiac nog kunnen tekenen, al heeft hij ze niet meer allemaal kunnen inkten. Het 'verhaal' voltooide hij slechts tot ongeveer de helft.

Ik heb de neiging om Styx 'indrukwekkend' te noemen, maar ik vraag me af of ik er wel over kan oordelen. Ik weet immers dat Pontiac het verhaal heeft geschreven en getekend toen de dood al in zijn nek ademde. Hetzelfde probleem had ik bij bijvoorbeeld Schaduwkind van P.F. Thomése. De autobiografie zit zo dicht op het boek, dat je er niets vervelends over wilt zeggen, omdat je dan meteen iemands leven raakt. Werk en leven zijn niet goed te scheiden.

Natuurlijk maak ik me wijs dat ik Styx ook een goed boek gevonden zou hebben als Pontiac genezen zou zijn en nog fit achter zijn werktafel zou zitten en ik denk dat dat ook zo is, maar controleren kan ik het niet.

Eerlijkheid, compromisloosheid, lijkt me een kenmerk van alle kunst. Die eerlijkheid blijkt uit Styx net zozeer als uit bijvoorbeeld Kraut. Natuurlijk heeft Pontiac een kunstzinnige vorm gekozen, maar daardoorheen merk je de inzet waarmee het verhaal getekend is. Het lijkt me dat je je daar als lezer niet aan kunt onttrekken.

Naast het onaffe verhaal bevat Styx een 'Intermezzo om wat uit te leggen' van Pontiacs broer Joost Pollmann, 'De dood als vriend', een mooi, persoonlijk verhaal. Daarna volgt er nog een compilatie van mails die Pontiac schreef gedurende zijn ziekte aan mensen in zijn omgeving. Ook dit deel bevat verschillende tekeningen. Het is een beetje raar om dat deel 'mooi' te noemen, maar dat is het wel.

Dat Peter Pontiac niet alleen kon tekenen, maar ook kon schrijven, wisten we al, maar hij bevestigt het nadrukkelijk. Het is mooi om te zien hoe hij beschrijft dat hij vat krijgt op het boek. Het duurt een tijdje voor hij de toon vindt, voor hij de vorm voor zich ziet. Op 23 juli 2013 schrijft hij: 'ik begin de trekken van het gezicht van dit boek te onderscheiden'.

Soms heeft hij domweg de energie niet om aan het boek te werken en zit de ziekte hem te veel in de weg. Soms ook leidt het boek hem af van de ziekte. In de tijd had hij last had van vreselijke jeuk, kon hij de jeuk tijdens het werk toch vergeten. Er zijn momenten dat hij zeker weet dat hij op de goede weg is, maar ook momenten van twijfel. Zo schrijft hij:

Waar ik dan direct in een diepe slaap val zodat ik me niet een mislukte catwiezel, een impotente charlatan met een knoeierig boekie en een onverschillig doortikkende tijdbom onder de leden, hoef te voelen. 

Vorm is maar alles, dat merk je ook in het dagboekachtige mailgedeelte van Styx. Pontiac heeft zijn eigen toon, zijn stijl waarin een zekere luchtigheid zit. Maar misschien is luchtigheid de enige manier om een zo zwaar onderwerp, ook in mails, hanteerbaar te houden. Die luchtigheid voert niet weg van de werkelijkheid. Hoe zwaar sommige perioden zijn, wordt echt wel duidelijk, ook als Pontiac montere zinnetjes gebruikt in verslagen waarin hij weinig opwekkends heeft te melden.

Zijn lot lijkt hij te accepteren zonder opstandigheid en zonder geklaag. Het is rot genoeg, maar het kan gebeuren. Je hebt het in het leven nu eenmaal niet voor het uitkiezen. Zoiets. Hij grasduint wat in het alternatieve circuit en als je het leest krijg je er ook nog begrip voor. Ook daarbij behoudt hij overigens zijn relativeringsvermogen, alsof hij zichzelf van een afstandje bekijkt en wat hij ziet voor ons uittekent in woorden.

Ik kan en wil er niets aan doen: ik vind Styx een indrukwekkend boek. Goed geschreven, goed getekend, maar vooral een boek waarin de hoofdpersoon dichtbij komt en daarbij komt ook de dood dichtbij. Niet voor niets staat er op de voorkant 'de dood van Uw & Mijn Vlees'. Wie Styx leest, ontkomt niet aan het besef van eigen sterfelijkheid.

Titel: Styx of: de zesplankenkoorts
Tekst en tekeningen: Peter Pontiac
met een Intermezzo van Joost Pollmann
Uitgever: Podium
hardcover, 160 blz.; € 29,50