Jheronimus (Marcel Ruijters)

Volgend jaar is het vijfhonderd jaar geleden dat Jeroen Bosch overleed. Hij werd geboren als Jheronimus van Aken en pas later nam hij de naam Bosch aan, naar de stad waarin hij woonde. Den Bosch wil dan ook graag weten dat Jheronimus daar thuishoort. Er zal uitgebreid aandacht besteed worden aan het jubileum, zoals te lezen is op de website, 'Welkom thuis, Jheronimus!' staat er op de openingspagina.

Bij het jubileum hoort ook een biografie, getekend en geschreven door Marcel Ruijters. Dat Ruijters  hiervoor gevraagd is, is niet zo verwonderlijk. Ook in bijvoorbeeld Alle heiligen (2012) en 1348 (2011) liet hij zien hoezeer hij geïnspireerd wordt door de Middeleeuwen.

Jheronimus is een mooi boek geworden, getekend in de stijl die we gewend zijn van Ruijters: veel langgerekte personen met prominente neuzen. Ruijters schuwt de smoezelige en onsmakelijke kanten van het middeleeuwse leven niet. Tegelijk laat hij zien hoe gewoon die zijn. Je kunt voor de oostelijke poort van Den Bosch leprozen tegenkomen, op een galgenplek vreten kraaien de halfverteerde lijken van opgehangenen aan. Dat is nu eenmaal zo.

Het schilderen zat bij Bosch in de familie: zijn grootvader deed het al. Jheronimus vormt met zijn broers Goessen en Jan een familiebedrijfje. Als Jheronimus het in zijn eentje voor het zeggen heeft, zal hij ook leerlingen in dienst nemen.

In de tijd van Jheronimus wordt de St. Jan gebouwd en Bosch heeft contact met de bouwmeester. In een flashback krijgen we te zien hoe ooit een brand de stad verwoestte. Jheronimus was nog maar een jongetje, maar hij kan het zich nog levendig herinneren. Terwijl zijn oudere broers proberen het huisraad en de inhoud van het atelier te redden, bekijkt hij hoe de stad in vlammen opgaat. Later zal hij erover zeggen dat hij het idee had dat hij door een engel gedragen werd.

Dat is een mooie aanwijzing voor het feit dat Jheronimus niet iemand was die zich tegen het geloof afzette. Wel had hij weinig op met sommige kerklieden. De Dominicanen worden dan ook consequent 'de honden van de Heer' (Domini canes) genoemd.

Ruijters bedient zich wel van een enigszins karikaturale stijl, maar in wezen is hij een realist. Doordat het dagelijkse (straat)leven zo realistisch getekend is, kunnen we ook zien hoezeer Jheronimus zich heeft laten inspireren door wat er om hem heen gebeurde. Op een gegeven moment is Bosch bezig om taferelen uit de hel te schilderen. Iemand merkt op dat het lijkt dat of hij een kijkje in de hel heeft genomen. Jheronimus antwoordt dan: 'Ik schilder hier wat ik zie alsof de Aarde de Hel zou zijn van een betere wereld.'

Ruijters heeft zich goed gedocumenteerd. Niet alleen verwijst hij naar de schilderijen van Jheronimus die we allemaal kennen (zoals De tuin der lusten en De verzoeking van st. Anthonius), maar ook naar schilderijen die verloren zijn gegaan. Achter in het boek worden de verwijzingen expliciet gemaakt, zoals er ook historische details worden toegelicht. Dat is allemaal goed verzorgd.

Waar Ruijters de teugels voor zijn fantasie kan laten vieren, is hij op zijn best. Zo wordt Jheronimus toegesproken door de geesten van zijn overleden vader en broer en aan het eind heeft zijn vrouw een nachtmerrie, waarin ze lijkt te lopen door de schilderijen van haar man. Ze komt er wezens tegen die afschrikwekkend moeten zijn, maar die geen effect op haar hebben, omdat ze op zoek is naar haar man. Het is een mooie verbeelding van het overlijden van de schilder.

Hoe het sterven van Jheronimus is geweest of waaraan hij gestorven is, weten we niet. Als hij een goed huwelijk heeft gehad, zal het ongetwijfeld een nachtmerrie voor zijn vrouw geweest zijn. De oplossing die Ruijters gevonden heeft, is dan ook indrukwekkend. Voor mij sprak uit de scènes de verwarring, maar evenzeer de liefde van Aleid voor haar man.

Ruijters is al veel geroemd om zijn tekeningen en dat is terecht. Met Jheronimus bewijst hij alweer dat hij ook een uitstekend scenarist is. Afgelopen jaar kreeg Ruijters de Stripschapprijs voor zijn hele oeuvre. Met dit boek bewijst hij maar weer eens hoe terecht dat is.

Titel: Jheronimus
Tekst en tekeningen: Marcel Ruijters
Uitgeverij: Lecturis
gebonden, 160 blz. €19,90