Makkelijk leven (Herman Koch)

Het is altijd prettig als een verteller in een roman een 'stem' heeft, een herkenbare toon, een verteltrant die onmiskenbaar bij hem hoort. Schrijvers als Walter van den Berg en Dimitri Verhulst kunnen heel goed zo'n verteller opvoeren. Ook Herman Koch kan het.

In zijn nieuwe boek, het Boekenweekgeschenk Makkelijk leven steekt de verteller, Tom Sanders, als volgt van wal:

Ik schrijf zelfhulpboeken.
Ik denk dat u mij wel kent. Van mijn succesvolste boek, Makkelijk leven, zijn wereldwijd meer dan veertig miljoen exemplaren verkocht. Is dat succes mij naar mijn hoofd gestegen? Ja en nee. Kort na het verschijnen van de achttiende druk -toen alleen nog in het Nederlands, en wat lijkt dat inmiddels lang geleden!- kocht ik een zwarte Jaguar XF. Julia, mijn vrouw, trok het gezicht dat ze ook altijd trekt wanneer ik haar vertel dat er 's avonds Champions League-voetbal op tv is en we dus niet uit eten kunnen.

Je ziet het plaatje meteen voor je: een schrijver van zelfhulpboeken - dat roept al meteen associaties op. Het is ook nog een succesvol schrijver, die al gewend is aan zijn succes. Hij lijkt zich te moeten inhouden, wil hij zich niet nog luider op de borst kloppen. Als hij het heeft over de achttiende druk van zijn boek, wat natuurlijk al een enorm succes is, vermeldt hij er terloops bij dat dat nog alleen maar in Nederland was, waaruit iedereen kan concluderen dat het echt grote succes toen nog moest komen. Het lijkt dan ook wel erg lang geleden.

Het is een man die gewend is zijn zin te krijgen. Als zijn vrouw een etentje gepland heeft, gaat het voetbal voor.

De toon is gezet. Verschillende keren heeft Koch voor zijn boeken een hoofdpersoon gekozen met wie wat was, die niet helemaal normaal was. Dat is bij Tom Sanders niet het geval. Hij is niet sympathiek, maar je kunt wel gemakkelijk meegaan in zijn gedachtegang.

Koch bekijkt de wereld van het zelfhulpboek met ironie. De hoofdpersoon heeft weliswaar een zelfhulpboek geschreven, maar dat is tegelijkertijd een anti-zelfhulpboek: luister niet naar al die adviezen en neem het leven een beetje makkelijk. Aan het eind van het Boekenweekgeschenk zijn de regels voor het makkelijk leven opgenomen. De eerste regel:

Probeer problemen niet altijd op te lossen door eraan te denken; vaak worden ze eerder opgelost door er niet aan te denken.

Het aardige is dat het boek naar zichzelf verwijst: de hoofdpersoon heeft succes als auteur van het boek Makkelijk leven en dat boek hebben wij in handen. De regels achter in het boek zouden we als leefregels kunnen gebruiken.

Tom Sanders leeft zelf ook naar die regels, maar in dit verhaal lukt hem dat niet helemaal en dat wordt zijn ondergang. Op een feestje staat zijn schoondochter voor de deur. Hanna, met wie hij niet zoveel op heeft. Ze blijkt mishandeld door haar man, Stefan, de zoon van Tom en Julia. Tom praat met Hanna en belooft haar met zijn zoon te gaan praten, maar dat schuift hij, trouw aan zijn eigen regels, op de lange baan.

Die regel ('Stel altijd uit tot morgen wat je vandaag nog zou kunnen doen') hanteert hij wel. Maar een andere ('Probeer niemand te veranderen, ook jezelf niet') lijkt hij vergeten. Zijn schoondochter ziet hij zelfs als een project. Om kort te gaan: het project mislukt en Tom blijft met lege handen achter. Hij kan proberen om in zijn eentje het makkelijk leven in praktijk te brengen.

Boekenweekgeschenken zijn altijd maar dun; het verhaal moet dus in een beperkt aantal bladzijden verteld worden. Behalve de keer dat Salman Rushdie het Geschenk mocht schrijven. Dat het zo kort moet, is ook voor Makkelijk leven een nadeel. Het begin is heel aardig: boeiende hoofdpersoon, met wie je moet meeleven maar van wie je tegelijkertijd wat afstand neemt. En een interessant dilemma: je moet je zoon, die zelfs je favoriete zoon is, aanspreken als hij je schoondochter, die bepaald niet je favoriet is, te lijf is gegaan.

Maar daarna is het grote stappen, gauw thuis. Koch is genoeg schrijver om daar nog iets aardigs van te maken, zodat het niet helemaal in elkaar zakt, maar erg sterk is het slot toch niet.

Als Boekenweekgeschenk lijkt Makkelijk leven me geslaagd: geschikt voor een breed publiek en gewoon een heel aardig verhaal. Maar liever had ik gehad de Koch er een echte roman van had gemaakt. Nou ja, dat is de doem van Boekenweekgeschenken.


Zie ook de recensie van Zomerhuis met zwembad