vrijdag 13 november 2020

De terugkeer (Esther Gerritsen)


Max Johansen is hovenier. Hij is getrouwd met Nora en heeft een dochtertje. Zijn jongere zus Jennie studeert in Groningen, moeder Johanna woont bij haar vriend Frans op Ibiza. Het huis van moeder staat nog steeds leeg. Vader Gerrit leeft niet meer. Hij was jarenlang depressief en maakte uiteindelijk een einde aan zijn leven. 

Dan brengt Frans Johanna terug naar haar huis. Ze begint de dementeren en hij draagt de zorg over aan de kinderen en aan oom Ed, jongere broer van Gerrit. Dat is zo'n beetje de situatie aan het begin van De terugkeer, de nieuwe roman van Esther Gerritsen. Voor het eerst sinds jaren is het gezin (moeder, zoon en dochter) weer van tijd tot tijd bij elkaar en natuurlijk wordt er ook gedacht aan het verleden. 

Vooral Jenny duikt in dat verleden. Ze was nog een kind bij het overlijden van haar vader, te jong om mee te gaan naar de begrafenis, en ze vraagt zich af of Gerrit wel zijn leven beëindigd heeft of dat hij omgebracht is. In zijn dossier ziet ze dat het onderzoek nogal gebrekkig is geweest. Ze wil de onderste steen boven hebben. 

Dood maar aanwezig

Gerrit leeft niet meer, maar hij is er nog wel. Hij bestaat voor zover er aan hem gedacht wordt. Iets soortgelijks gebeurde in Een man van horen zeggen (1984) van Willem Jan Otten. Blijkbaar is Gerrit in de hemel, want God mompelt af en toe ook iets. Gerrit weet natuurlijk precies wat er gebeurd is, maar niemand luistert naar de doden. Behalve dan de lezer; die hoort hem commentaar leveren vanaf de zijlijn. 

Aan de ene kant is De terugkeer een roman waarin een geheim ontraadseld wordt: wat is er gebeurd met Gerrit? Op de illustratie op de voorkant van de roman zien we de spa in de grond. Inderdaad: het lichaam van Gerrit wordt zelfs opgegraven. 

Aan de andere gaat het, zoals altijd bij Gerritsen, over wat er in en tussen de personen gebeurt. De verhouding tussen ouders en kinderen en de verhouding tussen broer en zus kwamen al eerder aan de orde in respectievelijk Dorst (2012) en Broer (2016). Ook toen was er in het verleden van alles gebeurd, dat doorwerkte in het heden. De moeder van Gerrit en Ed was diabetespatiënt en verwaarloosde haar ziekte, wat haar uiteindelijk een been kostte, net als Marcus in Broer. In dat boek geeft een foto een ander zicht op het verleden, in De terugkeer is er een filmpje dat Gerrit laat zien in een tijd dat hij nog niet depressief was. 

Zo herinneren de kinderen hem zich niet meer. In hun herinnering lag Gerrit op de bank, niet meer in staat de rol van vader of van echtgenoot te vervullen. Indringend is het beeld in het openingsscène, waarin Gerrit toch van de bank komt, maar niet in staat is zich te redden. 

Complex en helder

Het zijn, zoals altijd in de boeken van Esther Gerritsen, complexe figuren met complexe relaties. Er zit altijd een zekere duisterheid in de personages, iets waar ze geen grip op krijgen, maar dat invloed heeft op hen en op de mensen in hun omgeving. In eerdere boeken werd dat vooral duidelijk in Roxy. Ondanks die complexiteit is De terugkeer helder en ook die helderheid is een handelsmerk van de auteur. Denk daarbij aan de vorige, net zo geslaagde roman, De trooster.

Er is wel eens gezegd dat Gerritsen de personages in een soort laboratoriumopstelling plaatst en daarna laat zien wat er met hen gebeurt. Dat is nu ook zo: een dementerende vrouw, die soms toch helder is; een zoon die liefst de zaak wil laten rusten en pendelt tussen moeder en gezin; een dochter die te jong was om veel herinneringen aan haar vader te hebben en nu toch naar hem op zoek gaat; en een broer van de overledene, die altijd klaarstaat om te helpen en daarbij verdacht wordt van baatzuchtigheid. 

Gerrit maakt nog een mooie vergelijking tussen zijn broer en God: 

God is net als Ed. Iemand die alles voor je doet, of je het nou wil of niet. Iemand die je maar blijft lastigvallen met zijn goede daden, iemand die je niet dankbaar wilt zijn, maar je moet wel. 

De lezer krijgt een kijkje in verschillende hoofden en langzaam komen we erachter wat er echt gebeurd is. Daardoor leef je je in in de personages en zit je dicht op het verhaal. Een helder verhaal vertellen en toch geen concessies doen aan de complexiteit, een redelijk zware thematiek en toch de lichte toon vasthouden - Esther Gerritsen kan het als de beste. Heerlijk boek. 

Geen opmerkingen:

Een reactie posten