Afgestoft: Voetstampwijnen zijn tandknarswijnen (A.F.Th. van der Heijden)

Gisteren een vrij uitgebreide recensie, vandaag een wat kortere, van Voetstampwijnen zijn tandknarswijnen van A.F.Th. van der Heijden, een requiem voor Jean-Paul Franssens (1938 - 2003). Franssens is intussen zo'n beetje vergeten, denk ik, en dat is jammer, want het was een interessante auteur

Zijn debuut, De wisselwachter, is een charmant boekje. Als je dat tegenkomt: kopen! En lezen! Enkele andere boeken noem ik in de recensie. Ik noem Vriend dood (1988) een gruwelijke roman. Ik herinner me recensies waarin morele argumenten gebruikt werden om het boek af te keuren. Dat kwam je toen toch al niet veel meer tegen. Zulke recensies waren er ook toen De hunnen (1998) van Jan Cremer verscheen. 

Het zou mooi zijn als er nu en dan iemand naar een boek van Franssens zou grijpen. Van der Heijden zal wel gelezen blijven worden, vermoed ik. Ik heb diens werk wel een beetje verwaarloosd, de laatste tien, vijftien jaar. 

De recensie van Voetstampwijnen zijn tandknarswijnen verscheen op 22 augustus 2008 in het Nederlands Dagblad. 

Reanimatie van het werk van Jean-Paul Franssens

Toen Jean-Paul Franssens overleed, beloofde A.F.Th. van der Heijden diens weduwe dat hij er alles aan zou doen het literaire werk van Franssens 'levend' te houden. In 2005 deed hij dat door hun briefwisseling (Ik heb je nog veel te melden) te publiceren, en nu, vijf jaar na Franssens dood, publiceert hij een requiem, met veel herinneringen aan Franssens. Franssens was een veelzijdig kunstenaar. Hij schreef romans en verhalen, maar ook operalibretti, brieven, herinneringen en gedichten. Verder schilderde hij.

Uit het boek van Van der Heijden worden we weinig wijzer over het werk van Franssens. Goed, de titel van de novelle waarmee Franssens in 1981 debuteerde (De wisselwachter) wordt hier en daar genoemd, maar inhoudelijk wordt er weinig over gezegd en er wordt niets over zijn gruwelijke roman Vriend dood (over een lustmoordenaar) verteld of over zijn ontroerende roman Een gouden kind, met daarin onder andere herinneringen aan zijn vader, die in de oorlog met de Duitsers collaboreerde. Juist vanwege het onderwerp van dat boek heeft Franssens nog een regeltje gehaald in de nieuwe literatuurgeschiedenis van Hugo Brems.

Verhalenverteller

Hoe sympathiek en lezenswaard Voetstampwijnen zijn tandknarswijnen ook is, ik geloof niet dat na het lezen ervan de lezers direct naar het werk van Franssens zullen grijpen en dat is jammer. Waarom zijn de lezers niet nieuwsgierig gemaakt naar de roman Een goede vader of naar het herinneringenboek Zuiderkerkhof 11? 

De mens Jean-Paul Franssens is in Van der Heijdens boek duidelijk aanwezig. A.F.Th, ontmoette hem vooral in cafés waar de schrijver/schilder graag het middelpunt was. Hij was een groot verhalenverteller en een niet minder groot drinker. Je krijgt een aardig beeld van de mensen die bijvoorbeeld café De Zwart en café Welling regelmatig bezochten, van de gewoonten, de humor, de ruzies. Van der Heijden portretteert Franssens in al zijn grootheid, maar even zo goed in de dingen waarin hij klein was. Het is een mooi portret geworden, met milde eerlijkheid geschreven.

Bescheiden

Het genre van het requiem is Van der Heijden wel toevertrouwd; hij beoefende het om zijn vader (Asbestemming, 1994), zijn moeder (Uitdorsten, 2007) en twee jeugdvrienden (De sandwich, 1986) te gedenken. In deze boeken vertelt hij hoe hij de overledenen heeft meegemaakt zodat het tegelijkertijd boeken over Van der Heijden zijn. In bijvoorbeeld Asbestemming nam de schrijver zelf wel een erg grote plaats in, maar in dit requiem voor Franssens stelt hij zich bescheiden op, zodat al het licht op de overledene valt.

Onderhoudend

Waarom Van der Heijden juist deze titel gekozen heeft, is mij niet duidelijk. Al in 1998 verscheen er onder die titel een briefwisseling tussen hem en Franssens en ik zie niet goed in waarom twee verschillende boeken van dezelfde auteur dezelfde titel zouden moeten dragen. Wel geeft het een beeld van de barokke manier waarop Franssens zijn taal kon gebruiken: 

Voetstampwijnen zijn tandknarswijnen. Heel zwaar. Heel goed om tandsteen mee weg te spoelen. Je kunt er vastgeroeste fietssloten mee loskrijgen. Het is goed tegen roos, maar bevordert haaruitval. Je moet er, als het een goeie is, een vork in kunnen laten staan.

Je hoort dat er een verteller aan het woord is die luidruchtig kan zijn, die wellicht brede gebaren onder dat vertellen maakt. Maar de passage is zeker niet de kern van het boek. In dit voetstampwijnenboek heeft Van der Heijden ook nog het verhaal 'Vilt voor de muizen' opgenomen. Het is een onderhoudend verhaal, waarin Franssens slechts zijdelings een rol speelt. Een mooi verhaal is nooit weg, maar het had net zo goed of beter in een andere bundel opgenomen kunnen worden.