Luister (Sacha Bronwasser)

Aan het eind van elk jaar maak ik niet alleen een lijstje van de beste boeken die ik gelezen heb, maar ook van de beste boeken die ik niet gelezen heb. Dat lijstje is natuurlijk uit de losse pols samengesteld en het is meer een geheugensteuntje voor mezelf dan dat het verder enige waarde heeft. Wel geeft het aan dat ik naar sommige boeken nieuwsgierig was, maar dat het van lezen niet gekomen is. Van de tien boeken die ik vorig jaar op die lijst zette heb ik er intussen vijf gelezen en eentje ligt er klaar. 

In 2023 zette ik Luister van Sacha Bronwasser op nummer twee, na Ik kom hier nog op terug van Rob van Essen en voor Nirwana van Tommy Wieringa (dat ik nog steeds niet gelezen heb). Intussen heb ik het boek van Bronwasser uit. Inderdaad: goed boek. 

Al op de eerste pagina is duidelijk dat er een verteller is, een 'ik', die een lezer of luisteraar op het oog heeft. Wie die 'ik' is, wordt dan nog niet genoemd, maar het is Marie. De 'jij' is Flo, oud-docente van Marie. Wat die twee meegemaakt hebben, is dan nog niet duidelijk

Hiervandaan stuur ik je deze berichten. Onze geschiedenis was een steentje in mijn schoen dat ik negeerde, maar toen ik het tevoorschijn had gehaald kreeg ik het niet meer teruggeduwd. Je zult er even de tijd voor moeten nemen. 

Luister.

Het verhaal van Philippe

Het is den 2021 en er is dan al veel gebeurd. Marie is in 1989 naar Parijs gegaan, waar ze au pair werd bij Philippe en Laurence Lambert. Ze had iets achter de rug met Flo, en het echtpaar had ook al wat meegemaakt, met een vorige au pair, Eloïse. Dat laatste lezen we in 'Het verhaal van Philippe, 1986', dat Marie aan Flo vertelt. 

Philippe blijkt al als kind aan te voelen dat er gevaar dreigt. Hij krijgt daar ook beelden bij. 
Beelden waar hij nooit iemand over vertelde, waar ook Laurence niets van weet: dode dieren langs de kant van de weg, afgerukte ledematen, een lichaam drijvend in een rivier, water dat huizen wegslaat, een kind dat stikt in een snoepje, kakkerlakken die maar uit de plinten blijven komen, omvallende boekenkasten die kleuters verpletteren, kettingbotsingen, ziektes die zorgen voor een zwarte tong. 

Dat Philippe de au pair Eloïse stalkt, heeft te maken met dat voorgevoel voor gevaar. En gevaar is er zeker in Parijs in een tijd waarin er van tijd tot tijd aanslagen zijn. 

Het verhaal van Marie

In 'Het verhaal van Marie, 1989' wordt verteld hoe Marie au pair wordt in het gezin dat dan al een verleden heeft. Marie heeft dat ook. Ze studeerde fotografie en Flo was haar docent 'narratieve technieken'. Aan het eind van 'Het verhaal van Marie, 1989' besluit Marie om wat ze meegemaakt hebben op te schrijven. 

Dus dat deed ik. In een paar avonden schreef ik alles op. Ik heb de pagina's die daarin staan, ongeveer een half schrift, onlangs op de laptop ingevoerd en natuurlijk heb ik erin gerommeld. Geredigeerd. Zaken veranderd, aangescherpt, weggelaten - jij weet als geen ander wat montage kan doen, Flo. Wat blijft is de versie die als laatste wordt vastgelegd, die gestold is en in de plaat geëtst, en die ik je nu zal vertellen.

Flo en M.

Dat is het volgende deel, 'Flo en M., 1987 - 1989'. Flo heeft de naam van Marie teruggebracht tot M. Ze heeft haar toegelaten tot de kring om haar heen en Marie voelt zich bevoorrecht. 

Ik vraag me af of je misschien verliefd op me bent, een gedachte zo hoogmoedig dat ik hem meteen afknijp. 

Marie vermagert, omdat Flo een opmerking gemaakt heeft over haar 'goede botten'. 

Als ik, heel af en toe, mijn ouderlijk huis bezoek maakt mijn moeder zich zorgen, zegt mijn vader dat ik er 'armoedig' uitzie. Ik neem me voor dit vol te houden. Je zou kunnen zeggen dat ik per verloren kilo er een aan zelfvertrouwen win. Je zou ook kunnen zeggen dat ik mezelf kilo voor kilo inlever. Ik denk dat het allebei waar is, eigenlijk. 

Wat er precies voorgevallen is tussen Marie en Flo, laat ik nu even in het midden. Tijdens het lezen vond ik het nogal verrassend en dat wil ik daarom liever niet verklappen. Als je het boek nog gaat lezen, moet er nog wel wat te ontdekken zijn. 

Als een wasmachine

Het volgende deel in het boek is 'Marie, Philippe 1989 - 1990'. Philippe doet daarin zijn verhaal aan Marie en vertelt wat er de laatste tijd is voorgevallen. Philippe zegt tegen Marie dat ze geen idee heeft hoe moeilijk het is, hier. 

Nee, ik had geen idee. Het kwam me vreemd parallel voor dat dit de afgelopen maanden had gespeeld, terwijl ik bijna dagelijks in dit gezin aan het werk was geweest. Als een huishoudelijk apparaat, nu een beetje gepromoveerd tot klankbord. Ik verschoonde hun lakens, ik waste hun ondergoed, ik hield hun kinderen in leven maar ik wist niets van hen, zoals zij ook niets wisten van mij. We hadden allemaal geen idee. 

Philippe heeft al een keer eerder een au pair vergeleken met een wasmachine. Hij realiseert zich dat hij weinig van de au pair weet of snapt, maar dat dat in de dagelijkse praktijk ook niet nodig is. Een au pair is te vergelijken met een wasmachine; je hoeft niet te weten hoe die werkt, als die het maar doet. 

Het verhaal

Het laatste deel is 'Het verhaal van Flo, 2015'. We zijn dus een hele tijd later. Marie is uitgenodigd voor een expositie van Flo in Parijs. Ze probeert na te gaan wat er met Flo gebeurd is tot het moment waarop het allemaal uitgedraaid is (en dat ik weer in nevelen gehuld laat zijn). Als Marie ook dat verhaal voor haarzelf rond heeft, zegt ze: 

Het is gezien, het is verteld, en nu bestaat het.

Luister gaat over de levens van mensen. Die levens raken elkaar en ze worden deel van een verhaal. Marie heeft haar verhaal verteld en nu bestaat het. Het leven is vluchtig, maar het verhaal blijft bestaan. Ars longa, vita brevis. Ieder vertelt zijn eigen verhaal. In het kunstproject van Flo, vertelt die een verhaal, dat verschilt van het verhaal zoals Marie dat vertelt. Pas als Marie dat ziet, realiseert ze zich dat er een knoopsel van verhalen is en dat elk mens zijn eigen verhaal heeft. 

Niet voor niets heet bijna elk deel van Luister 'Het verhaal van...' Met dit boek heeft Marie uiteindelijk haar eigen verhaal verteld, heeft ze het rond gemaakt en daarmee bestaat het. Dit is het verhaal waarmee ze verder kan of in ieder geval moet leven. Dit is het verhaal voor Flo, die zelf moet weten wat ze daarmee doet en hoe ze het in haar eigen verhaal kan opnemen. 

Luister is een heerlijk boek. Het is een spannend verhaal, dat je wilt blijven lezen, omdat je wilt weten wat er nu gebeurd is. Tegelijkertijd geeft het commentaar op het vertellen van verhalen, op hoe je kijkt en hoe je gezien wordt en hoe je jezelf ziet. Ook dat is een verhaal en de enige die dat verhaal rond kan maken en kan vertellen ben jezelf. 

Nu ik Luister gelezen heb, kan ik alleen maar concluderen dat ik het terecht in 2023 in het lijstje zette van mogelijk goede en interessante  boeken. Het leest lekker, het zit slim in elkaar en het lijkt me geschikt voor een breed publiek. Van Bronwasser moet ik maar eens wat meer gaan lezen.