De Dutchionary (Gaston Dorren)

Soms snap ik mijn eigen leesgedrag niet. Alweer een heel tijdje geleden kreeg ik De Dutchionary van Gaston Dorren binnen. Ik had daar niet op gerekend en vond het leuk, zowel het soort boek als het feit dat het mij zomaar toeviel. Ik begon vrij snel daarna te lezen en ook dat beviel me. En toen legde ik het toch weer weg, eigenlijk zonder reden. Het zullen wel de 'zorgvuldigheden dezer wereld' zijn, om een term uit de gelijkenis van de zaaier te gebruiken. 

Na nog een valse start, ben ik voor de derde keer aan dit boek begonnen. Met evenveel plezier en niet snappend waarom ik het de vorige keren weglegde. 

De ondertitel van De Dutchionary is: Woordenboek van al wat Dutch is. Dorren is op zoek gegaan naar uitdrukkingen in het Engels waarin het woord 'Dutch' voorkomt, maar ook naar producten, geografische aanduidingen, honden- en duivenrassen, kleuren, metselverbanden, de mechanisering van de weverij en nog veel meer. 

Nauwkeurige beschrijvingen

Ik zeg het maar meteen: De dutchionary is een heerlijk boek, vol met weetjes waar je misschien niet zo veel aan hebt, maar dat zijn altijd de leukste. Over allerlei onderwerpen pik je wat mee. Daarbij komt dat Dorren niet alleen sappig schrijft (daarover straks meer), maar ook nauwkeurig. Bij heel veel beschrijvingen valt op hoe nauwkeurig hij is. Je kunt je uitstekend voorstellen wat hij bedoelt. 

Een eenvoudig voorbeeld is wat wij vroeger 'kruiwagen rijden' noemden en wat nog wel te zien is op oude foto's van spelen op bijvoorbeeld Koninginnedag. In het Engels heet het: 'Dutch Wheelbarrow'. Dorren: Persoon die op zijn handen loopt, terwijl hij of zij wordt vastgehouden en voortgeduwd aan de voeten. De overeenkomst met een kruiwagen is duidelijk: de handen vervangen het wiel, de benen vervangen de handvatten.' We zien het voor ons. 

Inleiding

Naast de omschrijvingen in de lemma's is er een uitgebreide inleiding, die zeer verhelderend is. Dat is ook wel nodig want 'Dutch' kan voor van alles gebruikt worden. Ten eerste kan het woord zowel 'Duits' als 'Nederlands' betekenen. In de Verenigde Staten wordt zelfs vaker naar de Duitsers dan naar de Nederlanders verwezen.

Het zit allemaal nog veel ingewikkelder, maar Dorren legt het helder uit. Bij het overzicht van de bevolkingsgroepen waarnaar 'Dutch' verwijst, komt hij zelfs tot acht groepen. 

'Dutch' kan slaan op eigenschappen die worden toegeschreven aan de bevolkingsgroep waaraan gerefereerd wordt, maar het kan ook 'afwijkend' betekenen of 'van inferieure kwaliteit'. Dorren vertelt het in de inleiding, waarin hij ook ingaat op hoe actueel de uitdrukkingen nog zijn en op de vraag of het erg is dat er zo over 'The Dutch' wordt gesproken. Zijn conclusie: 'Áls die uitdrukkingen met Dutch al invloed hebben op onze reputatie, dan toch verwaarloosbaar weinig.'

Tegelijk benadrukt hij dat woorden als 'turkenbak' en 'polenklus' van slechte smaak getuigen en dat woorden ook hatelijke bekrompenheid kunnen voeden. 'Wrede daden worden voorafgegaan en mede mogelijk gemaakt door wrede taal'.

Nooit geweten

Het grootste deel van De Dictionary is het woordenboekgedeelte of misschien wel het encyclopedische gedeelte. Veel uitdrukkingen die mij niet bekend zijn, wat natuurlijk te maken kan hebben met mijn gebrekkige beheersing van het Engels, maar ik weet bijna zeker dat ook mensen die die taal goed spreken vaak zullen stuiten op lemma's waarbij ze 'Nooit geweten' zullen mompelen. Niet voor niets gaat er een Engelse vertaling van dit boek verschijnen. 

Wel eens gehoord van 'Dutch Alps' bijvoorbeeld? Dat is een schertsende term voor kleine borsten. Misschien roept de uitdrukking meteen associaties op met een nummer van The Nits of met de Engelse titel van de roman In Nederland van Cees Nooteboom - wees gerust, ook die vind je terug. 

En wat is 'Dutch fuck', behalve een seksuele handeling? Het aansteken van je sigaret aan het brandend puntje van andermans sigaret. Ook in het Nederlands (jaren zestig) heette dat 'overneuken'.

Sommige uitdrukking zijn breed bekend, bijvoorbeeld 'as drunk as a Dutchman'. Dorren vertelt er dan meteen bij dat je in het Frans 'donken als een Pool' kunt zijn en in het Nederlands 'als een Zwitser' of 'als een Maleier'. Dat gebeurt vaker. 

'To take Dutch leave' (ook wel: 'to do a Dutch act' of 'to do a Dutch') betekent: er stiekem tussenuit knijpen. Dat kan slaan op deserteren, maar ook op het verlaten van een feest zonder afscheid te nemen. Maar de Fransen noemen dat 'ervandoor gaan op zijn Engels' en de Engelstaligen hebben er ook uitdrukkingen voor als een Irish goodbye of French exit. 

Lekker leesboek

Dat De Dutchionary informatief is, is natuurlijk het belangrijkst; daar lees je het voor. Maar het is ook een lekker leesboek. Dat komt doordat de auteur steeds aanwezig is. Het boek heeft een stem; iemand praat tegen je en dat doet hij vaak ook nogal grappig. Een Nederlandse lezer heeft de gewaarwording dat de auteur aan zijn kant staat, tegenover de Engelstaligen die zoveel verschrikkelijke dingen over 'ons' beweren. 

Bij 'Dutch moth' lezen we bijvoorbeeld: Mottensoort. 'Eet geen wol, en de bijbehorende rups is geen plaagdier van betekenis. Daar komen we goed weg.'

'As hoary as Dutch butter' is een verouderde uitdrukking: 'zo schimmelig als Nederlandse boter'. Dorren: 

Het gore lef om af te geven op een van Hollands meest gewaardeerde esportproducten!' Dat relativeert hij overigens meteen: 'Anderzijds, als de boter eerst geïmporteerd moest worden, zal hij allicht minder vers zijn geweest dan boter uit eigen streek, en misschien af en toe inderdaad beschimmeld.

Ironie

De ironie is de grondtoon. Zelfs als de auteur zich kwaad maakt of doet alsof hij zich kwaadmaakt, eindigt hij op een manier die bedoeld is voor de glimlach:

Dutch fair

19e-eeuwse Brits-Engelse uitdrukking voor een brandend pakhuis. 'Nederlandse kermis' voor een gebouw dat in lichterlaaie staat - welke zieke geest verzint zoiets? Soms begin ik die bekrompen, vileine en rancuneuze victorianen te haten. Meestal sta ik daar natuurlijk boven. 

Als het nog niet duidelijk is, zeg ik het nog maar een keer: De dictionary is een heerlijk boek en niet alleen voor degenen die van taal houden. Zowel geschikt voor bladeraars als voor lezers, zowel voor mensen die wat willen leren als voor degenen die zich willen vermaken. 

Na lezing weet je wat een 'Dutch oven' is of dat 'gin' van 'jenever' komt en snap je het ook helemaal als ik zeg dat dit stukje bepaald niet als 'Dutch praise' is bedoeld. 

Gaston Dorren, De Dutchionary. Woordenboek van al wat Dutch is. Uitg. Pluim, Amsterdam/Antwerpen 2020; 208 blz. € 19,99