De hond in de pot (Lindeboom/Wiesman/Zuidema)

Misschien klopt mijn waarneming niet, maar ik heb sterk de indruk dat de kennis van spreekwoorden en gezegden behoorlijk snel afneemt. Verhaspelingen van uitdrukkingen zijn dan ook aan de orde van de dag. Soms levert dat weer iets nieuws op wat gangbaar kan worden. 'Dat is een eitje' en 'voor een appel en een ei' werden zo wellicht 'appeltje-eitje'.

Elk initiatief om de kennis van spreekwoorden levend te houden juich ik toe. Een tijdje terug kreeg ik op dat gebied een leuk boek cadeau: De hond in de pot, 50 spreekwoorden en gezegden gefotografeerd, van Tosca Lindeboom, Annette Wiesman en Astrid Zuidema. Aangezien het uitgekomen is bij uitgeverij Ploegsma (in 2015), ga ik ervan uit dat het voor kinderen is bedoeld.

Inleiding

De kous op de kop krijgen

Voor in het boek is een inleiding opgenomen, waarin het verschil wordt uitgelegd tussen spreekwoorden en gezegden en dat we ook spreekwoorden hebben overgenomen uit andere talen. Niet alles in de inleiding klopt. Zo staat er dat er ook moderne spreekwoorden zijn zoals 'de zaak gaat voor het meisje'. In deze vorm zal dat misschien recent zijn, maar 'zaken gaan voor het meisje' is op Delpher al voor 1900 te vinden.

Er wordt ook nog opgeroepen om varianten op spreekwoorden te maken ('De beste voetballers zitten voor de buis'), maar twee van de drie voorbeelden die genoemd worden zijn niet zo geslaagd en de site waarnaar verwezen wordt, blijkt niet meer te bestaan.

Foto's

Dan volgen er vijftig spreekwoorden en gezegden. Van elk spreekwoord is een foto gemaakt en die is vaak erg leuk. Van speelgoedbeestjes en -poppetjes is er een tableau gemaakt dat gefotografeerd is. Er zitten enkele zeer treffende bij.

Er is ook wel iets op af te dingen: bij 'boter op het hoofd hebben' is er een figuurtje afgebeeld dat een kuipje margarine op het hoofd heeft en bij 'een bord voor de kop hebben' moet dat bord van hout zijn, lijkt me. Bij 'elk vogeltje zingt zoals het gebekt is', is er een oude radio te zien, die voor kinderen waarschijnlijk niet als zodanig te herkennen is. Maar de meeste foto's zijn duidelijk en ook nog grappig.

Er is niet alleen gekozen voor oude spreekwoorden en gezegden, maar ook voor nieuwe, zoals 'daar zakt mijn broek van af'. In de uitleg daarbij had ook best verwezen mogen worden naar het oudere 'nu breekt mijn klomp.

Het gras is altijd groener bij de buren

Uitleg

Bij elke foto staat de betekenis en een zin waarin de bewuste uitdrukking gebruikt wordt. Bijvoorbeeld: 'Na al dat huiswerk gaan we samen de bloemetjes buiten zetten' of 'Vertel nou eens rustig je verhaal en spring niet zo van de hak op de tak.'

Daarna wordt verteld waar het spreekwoord vandaan komt. Meestal klopt die informatie. Een enkele keer had ik zo mijn twijfels. Dat 'onder één hoedje spelen' ook maar iets maken zou hebben met je vermommen door een hoed op te zetten, lijkt me sterk. De verwijzing naar de geest bij Aladin die zo groot was dat hij tot de wolken reikte, lijkt me ook niet correct.

Bij het woord 'feestvarken' wordt er verteld dat je dat woord zo lekker kunt uitspreken 'met die F en die V: ffffeestvvvvarken.' Waarom dat nu zo lekker is om uit te spreken wordt me niet duidelijk. Bovendien spel je het woord wel met een 'f' en een 'v', maar door de 't' spreek je de 'v' uit als 'f'.

Leerzaam

Op zwart zaad zitten

De stukjes zijn leerzaam, vooral voor kinderen. Ook voor volwassenen zal er
nog wel nieuwe informatie in te vinden zijn. Dat 'kat' in 'kat in het bakkie' oorspronkelijk te maken had met geld, was mij bijvoorbeeld onbekend.

Natuurlijk miste ik een stel bekende spreekwoorden, maar wie maar de ruimte heeft voor vijftig spreekwoorden en gezegden moet natuurlijk keuzes maken. Ik kan mij ook nog voorstellen dat er spreekwoorden afgevallen zijn, omdat ze moeilijk te visualiseren waren, maar misschien onderschat ik hiermee de makers. Voor enkele andere hebben ze namelijk wel heel originele oplossingen gevonden.

De uitdrukking 'een koe in de kont kijken' kende ik in deze vorm niet. Wel als reactie, wanneer het heeft over achteraf. Dan kan er gereageerd worden met: 'Ja, achteraf. Achteraf kijk je een koe in de kont.' Ook 'een dood paard aan een boom binden' (overdreven voorzichtig zijn) kende ik niet.

De hond in de pot is zonder meer een leuk boek. De aansprekende foto's zullen de kinderen wellicht extra helpen om de spreekwoorden te onthouden.