De ramp getekend (Herman Vuijsje)

Er zijn al heel wat rampen geweest in de geschiedenis. Nog niet zo lang geleden publiceerde Philip Dröge een boek over de grootste vulkaanuitbarsting aller tijden, die van de Tambora (1815). Als we het in Nederland over De Ramp hebben, gaat het altijd over dezelfde: de watersnood in 1953.

Herman Vuijsje wijdde er een boekje aan. In de titel verwijst hij dan ook naar 'de ramp':   De ramp getekend. Niemand zal zich afvragen over welke ramp het gaat, ook doordat voorop een tekening staat van een huis dat omringd is door water. In dit boekje doet Vuijsje verslag van wat hij las in kinderboeken over de watersnood en vooral ook van wat voor illustraties er in die boeken staan.

Het boekje leest heerlijk: vlot geschreven, rijk geïllustreerd, helder in uitleg. Vuijsje ontdekte dat veel kinderboeken dezelfde chronologie aanhouden en het zijn steeds dezelfde onderwerpen die terugkomen: het vertrouwen op de dijk, de spullen die naar de zolder moeten, van de zolder naar het dak, de redding die al dan niet lukt. Hij vergelijkt dat met kruiswegstaties, wat mooi gevonden is: de ingredi ënten zijn gegeven, maar ieder bakt er zijn eigen gerecht van.

Al die 'staties' komen terug in de illustraties, zoals we als lezer (kijker) kunnen constateren. Van sommige tekeningen achterhaalde Vuijsje het oerbeeld: foto's die in de kranten hebben gestaan en die door de tekenaars zo nodig zijn aangepast. Zo werd een gebouw dat bezweken was door het water vrij precies nagetekend, maar het kadaver van een paard dat er op de foto in de buurt dreef, liet de tekenaar weg.

Opmerkelijk is dat tweederde van het aantal kinderboeken over de ramp van christelijke signatuur is. Wellicht zagen christenen zowel in de ramp als in de redding Gods hand. Natuur en God werden toch al gauw vereenzelvigd: het onweer was Gods stem en in natuurrampen meende men Gods straffende hand te zien. Dat sommige mensen daar niet onder bezweken, was natuurlijk genade. Vuijsje illustreert met citaten dat dat gedachtegoed expliciet in sommige boeken naar boven komt.

De heroïek die terug te vinden is in veel kinderboeken over 1953 zet Vuijsje in perspectief van de tijd, waarbij hij een scriptie van Jacquelien Ossewaarde citeert. Bij de ramp rekent het strijdbare Nederlandse volk af met een verraderlijke vijand. Dat zou een soort compensatie moeten zijn voor het weinig glorieuze optreden van het Nederlandse leger bij de Duitse inval.

Over de waardering van het leger in de oorlog lopen de meningen volgens mij uiteen, maar het zou kunnen zijn dat men in het begin van de jaren vijftig vond dat de krijgsmacht zich had laten overrompelen.

Nog een aardige observatie:

Terwijl de vertellingen over 1953 in toenemende mate worden 'aangekleed' met emotionele en op beleving gerichte elementen, worden zij eerder 'uitgekleed' waar het om religieuze geruststelling gaat. In dat opzicht is juist een ontwikkeling te zien van barok naar simpel taalgebruik. De uitkomst is: de kale waarheid, zo ingetogen mogelijk.

In het beroemde boek van Jan Terlouw Oosterschelde windkracht 10 beleven we niet alleen de ramp, maar ook de tijd daarna. Daar is het boek overigens niet uniek in. Terlouw laat kinderen actie voeren voor een dam die het water door kan laten, zodat het natuurlijke milieu behouden blijft.

Vuijsje noteert daarbij:

Eigenlijk is dit het enige boek waarin het wegvallen van het godsdienstig decor wordt gecompenseerd door een nieuw inhoudelijk motief. 

De ramp getekend is maar een dun boekje, maar het zit goed in elkaar en het leest bijzonder prettig. Misschien dat bij mijn waardering voor het boek ook weemoed meespeelt, vanwege de gedachte aan de kinderboeken uit mijn jeugd. Vaders Piempampoentje zou misschien meer iets voor mijn zusje zijn geweest, maar boeken met titels als Toen de stormvloed kwam, Een helicopter daalde en Toen de dijken braken hadden zomaar in mijn boekenkast gepast.

Titel: De Ramp Getekend. Hoe de watersnood in kinderboeken werd verbeeld
Schrijver: Herman Vuijsje
Uitgever: Sjaalman Media
Zaandam 2013