Geschiedenis is populair, de laatste jaren. Er is een Libris Geschiedenis Prijs, er is op radio en tv aandacht voor geschiedenis (OVT, Andere tijden), er verschijnen, naast historische studies ook historische boeken die voor een groot publiek bedoeld zijn, er zijn veel nostaligische boeken (over het boerenleven van ooit, of de huishouding van toen), er is een Historisch Nieuwsblad en er is meer, veel meer.
Het is mogelijk dat in onzekere tijden mensen zich vasthouden aan het verleden of met weemoed daarnaar terugblikken, maar ik heb het idee dat de trend al ver voor het begin van de crisis inzette.
Bij terugblikken liggen de nostalgie en de weemoed op de loer: het verleden wordt verheerlijkt. Annie M.G. Schmidt schreef er een mooi gedicht (Erwtjes) over: een zeventienjarig meisje dat niet gelukkig is, maar dat later bij het terugkijken mijmert: Ik kan mezelf nog zien / (...) /bezig met erwtjes doppen in de zon. / Dat was geluk. Toen was ik zeventien.' En Adèle Bloemendaal zong ooit een tekst van Jan Boerstoel waarin korte metten werd gemaakt met de verheerlijking van het verleden: 'Die goeie ouwe tijd heeft nooit bestaan.'
Een regelrechte hit is het boek Gouden jaren van Annegreet van Bergen. In de Bestseller 60 van het CPNB staat het intussen bij de bovenste vijf. Van Bergen stapt in haar boek door de laatste vijftig jaar. Ze doet dat thematisch: Eerste levensbehoeften (eten, wonen, huishouden, kleding), Opleiding en opvoeding (onderwijs, kindertijd), Communicatie (telefoon, nieuws en amusement, geldverkeer), Mobiliteit (auto, fiets, viaducten en tunnels, vliegen, vakantie), Gezondheid (eigen tanden en kiezen, geneeskunde, ouderenzorg), Comfort en kwaliteit (wegwerpgemak, afval en hergebruik, betere waar voor je geld, fotograferen) en Werk en vrije tijd (adieu baan voor het leven, werkomstandigheden, kantoorwerk, vrije tijd voor iedereen). Elk onderdeeltje is weer onderverdeeld in handzame paragraafjes.
Aan het begin van het boek vertelt Van Bergen dat ze de tijd waarin we nu leven wil bezien door de ogen van haar oma, die in 1959 overleed. Met oma als oriëntatiepunt beseft ze hoeveel er de laatste vijftig jaar veranderd is, op allerlei gebied. Oma raakt verderop in het boek een beetje uit het zicht, maar dan ben je als lezer allang verkocht en wil je het boek alleen nog maar uitlezen.
Veel zakelijke informatie haalde Van Bergen uit de digitale database van het CBS. Die cijfers zijn belangrijk: we hebben wel een indruk van of een emotie bij een bepaalde tijd, maar de cijfers geven preciezer aan hoe het zat: bijvoorbeeld welk deel van het inkomen aan voedsel werd besteed in de jaren vijftig.
Om ervoor te zorgen dat het geen dorre opsomming van cijfertjes wordt, lardeert Van Bergen haar boek met persoonlijke getuigenissen van mensen die meestal met hun voornaam en hun geboortejaar worden aangeduid. Hoe de mensen geselecteerd zijn, is niet helemaal duidelijk. Misschien zijn het mensen die de schrijfster toevallig sprak 'bij een kop thee, een glas wijn of achter een boodschappenkarretje in de supermarkt'. Ze zorgen voor de persoonlijke noot en dat is prettig.
Daarvoor zorgt ook Van Bergen. Vaak vertelt ze wat haar eigen herinneringen zijn. Een enkele keer wordt het wel erg particulier. Zo schrijft ze uitgebreid over de openhartoperatie bij haar kleindochter Isolde. Het is begrijpelijk dat die veel indruk op haar heeft gemaakt, maar in het korte hoofdstukje over geneeskunde gaat er zo wel erg veel aandacht uit naar één casus.
Bij een boek dat zoveel onderwerpen aansnijdt, zal er altijd wat ontbreken; je kunt in minder dan vierhonderd pagina's nu eenmaal niet alles behandelen. Zo wordt er bij het verkeer wel aandacht besteed aan de auto en de fiets, maar niet aan de opmerkelijke terugkeer van de scooter; de schooltandarts wordt wel genoemd, de schooldokter niet en het consultatiebureau ook niet; er wordt niets verteld over begrafenisrituelen en crematies. Het zou flauw zijn om een lange lijst te maken van wat er allemaal ontbreekt. Er staat immers heel veel wel in het boek.
Zoals gezegd: Gouden jaren verkoopt goed. Het zou me niet verbazen als zich onder die kopers veel ouderen bevinden, waartoe ik, als midvijftiger, mezelf ook reken. Wat Annegreet van Bergen beschrijft, prikkelt namelijk het geheugen. Veel dingen die ik half vergeten was, kwamen weer boven en ik ging aan mezelf vragen stellen over wat ik had gelezen. Was het inderdaad zo dat ik op de lagere school het hele jaar een korte broek droeg? Toch eens wat oude foto's opzoeken.
Bij het schrijven van de serie jeugdherinneringen over mensen die aan de deur kwamen, merkte ik al dat ik me meer herinnerde van vroeger dan ik wist, maar ook dat het geheugen onbetrouwbaar is. Het is mooi als je je eigen geheugen kunt spiegelen aan wat iemand even voor je opgezocht heeft.
Van Bergen is ver weggebleven bij de gemakkelijke nostalgie: ze concludeert juist dat we het tegenwoordig zoveel beter hebben dan in de jaren vijftig. Op heel veel gebieden is er vooruitgang geboekt, zoals ze met cijfers aantoont. Ook dat zal bijdragen aan het verkoopsucces van Gouden jaren: tussen het geklaag over alles wat er nu speelt (crisis, jihadisme, ebola, zwartepietengedoe) licht dit boek op. Het roept ons op om goed om ons heen te kijken en de talloze zegeningen te tellen die op ons neergedaald zijn.
Wie Gouden jaren leest, krijgt dan ook als vanzelf een goed gevoel, dat bovendien niet alleen in verband gebracht wordt met de maatschappij waarin we leven, maar, door de gewekte herinneringen, ook met het eigen leven.
Annegreet van Berge, Gouden jaren. Hoe ons dagelijks leven in een halve eeuw onherstelbaar is veranderd.
Uitg. Atlas Contact, Amsterdam/Antwerpen 2014; 352 blz. € 19,99.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten