Ik verbind u door (Vonne van der Meer)

Er is een mechanisme in mijn leesgedrag dat ik zelf niet helemaal snap. Al verschillende keren is het gebeurd dat ik van een schrijver zo'n beetje alles lees en dan ineens stopt het, terwijl ik de schrijver nog wel waardeer. In de boekhandel valt mijn keuze dan net niet op een boek van de betreffende auteur.

Dat is bijvoorbeeld gebeurd bij Vonne van der Meer. Haar vroege werk heb ik gelezen. Ik genoot van haar verhalenbundels en romans. Alleen het toneelstuk Weiger nooit een dans (1996) en de verzamelbundel De verhalen (1997) sloeg ik over. Tot en met de drie eilandboeken (1999, 2001, 2002) las ik alles. En daarna hield het zo'n beetje op.

In 2012 las ik Zondagavond. Daarover schreef ik hier. Ik nam me voor meer van Van der Meer te lezen, maar bijna vierenhalf jaar lang kwam daar niets van. Tijd om iets goed te maken. Ik begin met Ik verbind u door, uit 2004, de eerste roman na de eilandboeken.

De insteek van de roman is origineel. Een man (Berend) wil 's ochtends vrijen met zijn vrouw (Edith), maar voordat de vrijpartij goed op gang kan komen, herinnert zij zich een vervelende uitspraak van iemand, kort daarvoor. Om met Paaltjens te spreken: 'In een wip was de lust / Om te vrijen gebluscht', waarop de man wrevelig reageert.

Zijn stemming is voor die dag verpest en die ontstemdheid wordt doorgegeven van de een naar de ander. Soms wordt er ook iets goedgemaakt, maar de rode lijn is het doorgeven van een onaangenaam gevoel. Uiteindelijk loopt dat zelfs uit op een moord. Dat is misschien een spoiler, maar ik ga ervan uit dat na twaalf jaar er al zoveel uittreksels in omloop zijn dat ik niet al te scrupuleus hoef te zijn in dezen.

Boven het verhaal zweeft een 'ik', van wie ik aanvankelijk dacht dat het de schrijfster was, die nieuwsgierig kijkt naar hoe haar personages zich gaan gedragen. Het blijkt echter om een engel te gaan, die steeds duidelijker laat merken dat hij/zij een engel is: 'Mijn pennen begonnen te trillen, mijn veren ruisten.'

De engel ziet toe op de personages en hoopt dat ze het kwaad, dat maar voortwoekert, om zullen weten te smeden tot iets goeds. Hoe dramatisch die lijn van het kwaad ook eindigt, uiteindelijk is er toch een wending ten goede. Zoals de engel zegt:

Een moord kan nooit het laatste woord zijn, is nooit het einde, eerder een begin. Maar het begin van wat? Van een nieuw verhaal, van weer zo'n keten van kleine en grote wreedheden, of van iets anders?

Het blijkt de aanzet tot iets positiefs te zijn, zelfs voor de moordenaar. En aan het slot van het boek zwaait de camera terug naar Berend en Edith, die goedmaken wat er in de ochtend fout is gegaan.

Van der Meer heeft met Ik verbind u door waarschijnlijk de weg van het kwaad willen laten zien: hoe een kleinigheid kan uitgroeien tot iets groots. Hierbij noemt ze de onvermijdelijke vlinder die met een vleugelslag een tornado veroorzaakt, maar van het oude vrouwtje dat de woorden in de mond gelegd krijgt, kan ik dat nog wel hebben.

Die weg van het kwaad wordt halverwege het boek nog eens beschreven:

Dan baande het venijn zich een weg, woekerde voort, vertakte zich razendsnel, alle kanten uit en tot ver over de landsgrenzen, onzichtbaar voor een mensenoog. Alleen het oog dat iedere ziel peilt en alle zielen tegelijk, kan nog volgen waar naartoe, naar wie het venijn stroomt, bij wie het binnensluipt, als het tenminste niet verblind wordt door tranen.

Dat oog dat iedere ziel peilt, is in deze roman dat van de engel. Maar Van der Meer wil blijkbaar ook laten zien dat het kwaad niet het laatste woord heeft en dat er een sterke tegenkracht is, hoewel die niet alle gevolgen van het kwaad weg kan nemen.

Vonne van der Meer is een schrijfster die haar vak verstaat: ze kan goed verhoudingen tussen mensen beschrijven. Een enkele opmerking kan de stemming al veranderen. Dat doet ze geloofwaardig. Ze beschrijft dat soort situaties subtiel en vaak heeft ze daar niet eens zoveel woorden voor nodig.

Maar er is ook best wat op Ik verbind u door aan te merken. Doordat het boek de opzet heeft van een estafette, lijkt het alsof de oorzaak van het gedrag van mensen vooral ligt buiten hen. Iemand doet vervelend omdat een ander persoon vervelend tegen hem gedaan heeft. Die versimpeling zal de schrijfster niet helemaal voor haar rekening willen nemen, maar de opzet van het boek nodigt daar wel toe uit.

Voor de compositie van het boek had Van der Meer dat natuurlijk ook nodig. Je kunt het niet gebruiken dat er halverwege een personage verschijnt dat na een chagrijnige opmerking, 'Stik!' zegt en zijn schouders ophaalt.

Dat het boek zo positief eindigt, vond ik ook niet geloofwaardig. Wel wat Berend en Edith betreft, maar dat de moordenaar liefdevol een kopje koffie aangeboden krijgt, vond ik wel sterk. Ik had het idee dat er blijkbaar iets positiefs moest komen. Van der Meer vindt dat het kwaad niet het laatste woord mag hebben en dat is een mooi ideaal, maar de vraag is hoe realistisch dat is.

Ik verbind u door is een aardige roman, maar ook niet zo heel veel meer dan dat. Het boek zal mijn boekenkast niet halen. Intussen heb ik wel Winter in Gloster Huis in huis gehaald. Daarover later.