Mene Tekel (Nescio/Joost Swarte)

In 1977 kwam ik na de zomervakantie terug in het internaat waar ik al twee jaar tijdens de schoolweken woonde. In de liftkamer zat een nieuwe jongen, Mijndert, samen met Adrie, die twee jaar lang met mij een kamer gedeeld had. Ze kwamen van hetzelfde 'eiland'. Mijndert pakte zijn boeken uit en ik keek wat ik daarvan nog niet gelezen had.

De donkere kamer van Damokles, Ga jij de klas maar uit! en boeken van een schrijver wiens naam zelfs nooit gevallen was tijdens de literatuurlessen: Nescio. Mijndert had twee boeken van hem en ik heb ze allebei geleend. Mooi, vond ik. Helder, eenvoudig. Niet dat ik er ondersteboven van was, zoals bijvoorbeeld van Iskander van Couperus, waarvoor ik een nacht opgebleven was om het uit te lezen, maar het trok me toch aan, zoals het werk van Elsschot.

Jaren later heb ik Titaantjes en De uitvreter herlezen. Ze konden nog best mee. Ik vermoed dat ik ook Dichtertje opnieuw heb gelezen, al weet ik niet meer wanneer en waar ik toen was. Mene Tekel heb ik nooit meer ingekeken. Een serie korte verhalen, herinnerde ik me. Ik had er verder geen herinnering meer aan.

Joost Swarte heeft intussen de drie bekendste verhalen van Nescio opnieuw vormgegeven en geïllustreerd. Ze zijn in de afgelopen jaren uitgekomen en het is me geheel ontgaan. Ik heb ze niet in de boekhandel gezien, ik heb geen recensies gelezen, ik heb niemand gesproken die ze gelezen had. Dat is jammer, bedenk ik nu, nu ik Mene Tekel heb gelezen.

De verhalen in Mene Tekel zijn niet allemaal even sterk en sommige zijn misschien niet eens verhalen. Het zouden aanzetten kunnen zijn, of fragmenten. Maar andere zijn het lezen nog steeds waard.  Bijvoorbeeld 'Boven-IJ' en 'Een lange dag', dat eveneens een tweeluik is.

In verschillende verhalen overheerst het titaantjesgevoel: de wil om de hemel te bestormen, zonder daartoe actie te ondernemen. Eerder wordt er afgewacht tot het wonder zich vanzelf zal voltrekken.

En we werden geheel verteederd, de wereld zouden we later wel veroveren, nu dachten wij meer aan wat eten en drinken, brood met koffie, want 't werd koud, en aan den vloer met wit zand en de kachel van 't cafétje in Schellingwou. 

De nuchtere toon, het relativerende, staat mij ook bij herlezing zeer aan. Ik herinner me uit Titaantjes een passages waarop iemand zei dat je eigenlijk altijd wakker zou moeten kunnen blijven en waarom, met meteen daarachter het zinnetje 'Kees sliep'.

Daar moest ik aan denken bij de volgende passage:

'Weet je wat ik dacht vanavond daar bij die kanstanjeboomen?' Ik zweeg en wachtte. 'Ik wou dat ik alles was.' 'Alles?' 'Ja, letterlijk alles, de kastanjeboomen, de lantaarns, de lantaarnopsteker, al die meiden, die jongens, de lucht en 't schemerlicht, alles wilde ik wezen.' 'Dat is veel,'zei ik, 'ik denk dat 't van die meiden kwam. Je sigaar is uit.'

 Alleen zo'n passage rechtvaardigt herlezing al. Maar er zijn meer juweeltjes te vinden. Vooruit, nog eentje:

Op den dijk naar Schellingwou kwam ons een christelijk-historisch uitziend heer tegen; zijn witte gezicht was gladgeschoren, hij had een zwarte pandjesjas aan, maar z'n hoed hatti in z'n hand en z'n overjas over z'n arm en hij floot. Het was 22 November. Dat vonden wij aardig, wij hadden de neiging den man de hand te drukken, maar waren bang, dat hij ons niet begrijpen zou en z'n gezicht was zoo erg wit. 

Het is natuurlijk mooi dat er een nieuwe uitgave van Mene Tekel is, maar vooral dat het deze uitgave is. Joost Swarte koos een lettertype dat me terugvoert naar de romans uit mijn jeugd. Een letter die fors aandoet, omdat hij vet is. En door het hele boek heen zijn er tekeningen van Swarte. Soms roepen ze vooral de sfeer uit verhalen op, soms lijken ze meer een knipoog en in alle gevallen zijn ze fraai.

Over Swarte schreef ik eerder, bijvoorbeeld hier (Kop en staart), hier (Niet zo, maar zo!), hier (Swarte comics) en hier (Bijna compleet). In de eredivisie van onze tekenaars speelt hij altijd bovenin mee. Bladeren, lezen, kijken, genieten!

Nescio, Mene Tekel. Met tekeningen van Joost Swarte.
Uitg. Nijgh & Van Ditmar, Amsterdam 2015. 56 blz. €18,99