Op 13 augustus overleed Jan Montyn, negentig jaar oud. 'Kunstenaar en dichter' noemde de NOS hem. Eerlijk gezegd wist ik niet dat Montyn gedichten had geschreven. Op een van de sites over Jan Montyn trof ik inderdaad enkele gedichten aan. Dit bijvoorbeeld:
Gouden woorden
De zon te hard, te schel,
te heet, pas bij het
zakkende goud, zodat
zelfs daar waar
armoede,
eenzaamheid,
en andere ellende
bitter leken nu ook
rijkdom heerst,
voor even,
is net als jij, te laat,
door pas na onder-
gang "ik hou van jou"
te geven
De naam Montyn leerde ik, zoals velen waarschijnlijk, kennen door het boek van Dirk Ayelt Kooiman uit 1982. Ik heb het indertijd gelezen. Ik las ook eerder werk van Kooiman, maar ik weet niet eer of dat voor of na Montyn was. Van zijn vroegere werk las ik in ieder geval één boek, vermoedelijk Een romance, 1973, maar dat weet ik niet zeker meer en later las ik De afwezige (1990). Ik vond daar niet veel aan. En natuurlijk had ik het stuk van Jeroen Brouwers in Kladboek gelezen, waarin hij een verhaal van Kooiman fileert. Daar had ik erg van genoten.
Maar het boek Montyn was andere koek, vond ik. Ik heb er nog steeds een levendige herinnering aan. Kooiman schreef het op basis van gesprekken met Jan Montyn. Hij heeft ervoor gekozen om de ik-vorm te gebruiken, waardoor het lijkt alsof Montyn zelf vertelt over zijn leven. Montyn nam als jongen dienst bij de Kriegsmarine en kwam in de loopgraven aan het oostfront terecht. Daar had ik nog niet eerder over gelezen.
Montyn leest als een trein. Er is veel actie in het boek en het doet soms een beetje aan als een jongensboek, maar vooral ook laat het de gruwel van de oorlog zien. De passages die zich in de loopgraven afspelen, staan mij helder voor ogen. Later heb ik die ook wel voorgelezen in de klas.
Of alles wat in het boek staat letterlijk zo gebeurd is, is nog wel een punt van discussie. Ik vond een artikel van Gert de Jager uit 2012, waarin hij ingaat op het waarheidsgehalte van de roman.
Indertijd was ik onder de indruk van de roman. Kort nadat ik het boek gelezen had, las ik dat er een expositie van werk van Montyn in Roermond was. Daar ben ik toen naar toe gereden. Het dunne catalogusje heb ik gekocht. Ik zal het nog hebben, in een doos. In de etsen van Montyn was de oorlog gemakkelijk terug te vinden.
Later beluisterde ik het marathoninterview met Jan Montyn, uitgezonden in de zomer van 1992, maar ik vermoed dat ik het pas tien jaar later hoorde. Daarin gaat het, als mijn geheugen me niet bedriegt, niet alleen en zelfs niet hoofdzakelijk over de oorlog, maar meer over wat Montyn meemaakte in Azië.
In de roman staat dat Montyn pas aan het eind van de oorlog, toen hij krijgsgevangene was, hoorde van de concentratiekampen. Dat drukte hem met de neus op het feit dat hij aan de verkeerde kant had gestaan. In het boek wordt wel aannemelijk gemaakt waarom het voor een jongen van zestien aantrekkelijker was om bij de Kriegsmarine te gaan dan de kans te lopen om te werk gesteld te worden in Duitsland. Maar voor een zestienjarige zal het toch ook toen niet vanzelfsprekend zijn geweest om met de bezetter mee te vechten.
Na de oorlog vocht Montyn in Korea en in de Vietnamoorlog bekommerde hij zich om weeskinderen daar, wellicht als een poging om goed te maken wat hij in de oorlog verkeerd deed. Dat marathoninterview heb ik geboeid beluisterd. Montyn vertelde sober, maar zijn verhaal was bepaald niet alledaags en daarom wilde ik het graag horen.
In 2004 maakte Jan Louter een documentaire over Montyn: Jan Montyn: love me or leave me. die in 2006 werd uitgezonden in Het uur van de wolf. In 2005 werd er een aflevering van het radioprogramma Kunststof aan gewijd.
In de literatuur zal Montyn niet als dichter herinnerd worden, maar als hoofdpersoon van een roman, die voor een deel op waarheid berust. Belangrijker is dat Jan Montyn kunstenaar was. Aan zijn werk zijn verschillende sites gewijd, die gemakkelijk te vinden zijn. Zijn werk is nog altijd te koop: zie hier.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten