Wildzang (Gijs IJlander)

In stoffige uithoeken van mijn computer kom ik soms stukjes tegen waarvan ik niet meer wist dat ik ze nog had. Als ik er met de plumeau overheen ben gegaan, blijft er niet altijd wat over waarover ik tevreden ben, maar soms vind ik dat zo'n artikeltje best nog mee kan.

Onderstaande recensie, op 18 juni 2010 in het Nederlands Dagblad gepubliceerd, wil ik graag opnieuw aan de openbaarheid prijsgeven, al was het maar omdat IJlander meer aandacht verdient dan hij nu krijgt. Bij de boeken die ik ter vergelijking noem had ik, als ik de recensie op dit moment had moeten schrijven, ook Dit is mijn hof van Chris De Stoop kunnen noemen. Dat boek heb ik overigens nog niet gelezen.

Vier schapen en een oude trekker

Een jaar of vier geleden kloste er ineens een roman over een boer onze literatuur binnen: Boven is het stil, van Gerbrand Bakker. Het boek stampte fier met zijn klompen op de vloer en trok daarmee duizenden lezers. Vorig jaar was er opnieuw een roman die aandacht vroeg voor het boerenbedrijf: Dorsvloer vol confetti, van Franca Treur. Intussen scoort seizoen na seizoen het tv-programma Boer zoekt vrouw de hoogste kijkcijfers.

Het zou kunnen zijn dat we in deze tijd van volle agenda’s graag ons even in gedachten verplaatsen naar de boer en dan niet naar de boer met zijn melkrobot en zijn mestboekhouding, maar naar eentje die leeft bij de seizoenen, in een boerderij onder een Ruysdaelhemel. Hij stapt rustig over zijn akkers en weilanden, plukt een aar, klopt een paard in de hals en kijkt naar de wolken, terwijl hij aan zijn pijp lurkt. Zo’n boer, met die rust, daar willen we ons wel even in verplaatsen.

Het zou mij dan ook niet verbazen als het nieuwe boek van Gijs IJlander, Wildzang, zijn lezers wel weet te vinden. Middelpunt van het boek is de boerderij Wildzang. Het gebouw staat er nog, maar het boerenbedrijf is zo ongeveer weg: vier schapen en een oude trekker; meer stelt het eigenlijk niet voor. Om de boerderij heen rukt de nieuwbouwwijk op. De oude boer is opgenomen in een verzorgingshuis en zijn zoon, Bertus Berkhout, een snelle jongen die doet in vakantieverblijven in Portugal, trekt in de boerderij tot hij de verkoop van het huis geregeld heeft.

Maar het lijkt wel of de boer in hem wakker wordt, als hij in de boerderij woont. Hij neemt de zorg voor de schapen op zich en probeert de trekker weer aan de praat te krijgen. Bijzonder sfeervol weet IJlander dat allemaal te beschrijven. Als hij de bepaald niet probleemloze geboorte van een lam beschrijft, lijkt het alsof je als lezer over de afscheiding van strobalen meekijkt; je staat er met je neus bovenop.

Het ideaal van het rustige leven in een stolpboerderij wordt overigens aardig aangetast: een moeder met twee kinderen kraakt het knechtenverblijf, de bewoners van de nieuwe wijk zien boer Berkhout liever vandaag dan morgen vertrekken en intussen gaat er in Portugal van alles mis met Berkhouts bedrijfje.

Behalve aan de romans van Gerbrand Bakker en Franca Treur doet Wildzang mij ook denken aan Een leeg landschap van Willem van Toorn. Ook daarin wordt niet alleen beschreven hoe de omgeving verandert: een dorp wordt opgeslokt door de stad. In beide boeken wordt niet alleen beschreven wat er gebeurt, maar impliciet of expliciet maken de auteurs zich boos over de gang van zaken. Je voelt bij beiden de betrokkenheid bij hoe het vroeger was en de pijn over de teloorgang daarvan.

Die betrokkenheid proef je door het hele boek van IJlander heen en juist daardoor leest het prettig: de lezer kan zich gemakkelijk identificeren met Bertus Berkhout. De nieuwbakken boer wordt niet alleen aan het denken gezet over zijn omgeving, maar ook over zichzelf. Hij maakt met zijn vakantieaccommodaties op time-sharebasis immers deel uit van de wereld die een aanslag pleegt op het platteland.

De kraakster op zijn erf ziet hij aanvankelijk als tegenstander. De kinderen jagen achter de schapen aan en smijten met de biks en hij vertrouwt de motieven van hun moeder, Ellen, bepaald niet. Ze zegt gevlucht te zijn voor haar man, maar de relatie tussen die twee lijkt heel behoorlijk. Hij probeert dan ook haar uit het huis gezet te krijgen.

Na verloop van tijd leert hij meer ontspannen met haar om te gaan. Hij ziet in dat zijn werkelijke tegenstander de gemeente is, die de boerderij als een project ziet dat koste wat kost door moet gaan. Men zal zich door zo’n nepboer niet van die plannen af laten brengen.

Hoe prettig Wildzang ook leest, een perfect boek is het bepaald niet. Zo laat Bertus Berkhout zijn Portugese besognes wel erg gemakkelijk achter zich. Wat de rol van zijn medewerker Dennis daar is, wordt niet duidelijk. Je vermoedt dat hij de zaak oplicht, maar het lijkt of IJlander het niet de moeite waard vindt om daar verder op in te gaan.

Ook hoe het zit met de relatie met Bertus’ vrouw Ingrid komen we nauwelijks te weten. Er lijkt maar weinig ruimte te zijn voor haar in het hoofd van Berkhout en dus in het boek van IJlander.

Het eind van het boek is nogal heftig en daarover kan ik dan ook niet in details treden. Het lijkt erop alsof IJlander een deus ex machina nodig had waarna hij snel een slot aan het boek kon breien. Er blijkt nog meer duisters mee te spelen en de vraag is waarom IJlander dat allemaal nodig had. Eerlijk gezegd vond ik het slot ronduit teleurstellend.

Ondanks dat blijft een groot deel van het boek overeind staan. Sterker nog: ik merk dat mijn teleurstelling over het slot kleiner is dan mijn sympathie voor de rest van het boek. Maar dat komt misschien door de boer in mij.

Wildzang (roman)
Gijs IJlander. Uitg. Cossee, Amsterdam 2010; 268 blz. € 19,90

Hier schreef ik over Vergeef ons onze zwakheid, een recenter (en beter) boek van Gijs IJlander.