De vuurman (Anton Quintana)

 Het leven hangt van toevalligheden aan elkaar. In de bundel Nu ik er nog ben beschrijft Dick Matena hoe Anton Quintana (1937 -  2007) met hem op de vuist gaat. Voordat ik dat las, had ik jaren niet aan Quintana gedacht. Vlak daarna zag ik diens jeugdboek De vuurman liggen. Ik nam het mee en las het. 

In 1982 las ik De bavianenkoning, waarmee Quintana de Gouden Griffel won. Een mooi boek over een jongen die opgroeit tussen de bavianen. Pas jaren later, mogelijk pas na de dood van de schrijver, las ik Het Boek van Bod Pa (1995), een van de beste jeugdboeken die ik ooit las. 

Bod Pa is een blinde, kleine man, maar ook een geweldige zwaardvechter. Hij wordt altijd vergezeld door een wolf en een raaf. Bod Pa wordt de leermeester van Perregrim, die sukkelt met zijn been. Prachtig weet Quintana een fascinerende wereld op te roepen, waarin veel geheimzinnig is, waarschijnlijk ook door de mysterieuze Bod Pa. In 2000 verscheen een vervolg, De hemelruiter, ook een goed boek, maar voor mijn gevoel haalt het het niet bij Het boek van Bod Pa. 

Buitenstaander

In alle boeken is de hoofdpersoon een buitenstaander, die zich moet bewijzen tegenover zijn omgeving. Dat zou zijn grond kunnen vinden in het leven van Quintana: hij heeft zijn vader nooit gekend, zijn moeder overleed toen hij tien jaar oud was, hij kampte met lichamelijk ongemak, ging zwerven door Europa en belandde nog een tijdje in Spanje in een gevangenis, nadat hij opgepakt was als landloper. Hij heeft een tijd lang een soort van rivaliteit ervaren met zijn tweelingbroer, André Kuyten. Die overleed in 1979. 

Bod Pa is een mentor voor Perregrim en in de vuurman is de vedelaar Dujardin dat voor Michiel van Geleen. Zo'n mentor zou je ook kunnen zien als een vervangende vader. Dujardin verklaart pas na verloop van tijd welke betrokkenheid hij heeft bij de dood van Michiels vader. 

Onvrede

Maar in het begin heeft Michiel nog niet veel te maken met Dujardin. Het is 1743 en in Zuid-Limburg heerst de honger. Veel regen, mislukkende oogst, broodprijzen die omhoog vliegen, veepest, een langdurige en strenge winter. Brandhout en turf zijn onbetaalbaar geworden en er is een verbod op sprokkelen. En dan zijn er ook nog overstromingen. Geen wonder dat er onvrede is. 

Er gaan verhalen over de nachtrijders, die later bokkenrijders genoemd zullen worden. Michiel krijgt zijdelings met hen te maken, nadat hij zijn baan van boerenknecht is kwijtgeraakt. Men biedt hem aan om mee te doen, maar hij meent dat het niets voor hem is. Hij wordt vuurman in de mijn. In een pas uitgehakte mijn moet hij naar binnen om het grauwgas te laten ontploffen, gevaarlijk werk. 

Als een brand

Later zal hij toch bij de nachtrijders komen, al is het eigenlijk tegen zijn zin. Uiteindelijk wordt hij zelfs de leider. Maar het aantal groeit zo sterk, dat hij er nauwelijks meer controle over heeft. Iemand zegt tegen hem:

Je hebt een bende gesticht zoals je een brand sticht. En nu begint het uit de hand te lopen. Nu komen de rijders van alle kanten, als vlammen die telkens ergens anders oplaaien. Vuurman was je in de mijn, vuurman ben je gebleven. Wie zal deze brand voor je blussen. Waar gaat het om, Michiel? Is het puur machtsvertoon? Wil je zo graag dat iedereen bang voor je is? 

De rijders zijn een soort Robin Hoods, die zich verzetten tegen degenen die de macht hebben. De rijken, de geestelijken, de bestuurders. Maar de sancties zijn zwaar en geregeld worden er nachtrijders terechtgesteld. Zeker sinds Dillenbourg, de beul van Aken, is gearriveerd. Vroeg of laat zal Michiel zo'n terechtstelling niet kunnen ontlopen. 

Ik zou Het boek van Bod Pa moeten herlezen om te beoordelen of De vuurman van hetzelfde niveau is. Ik vermoed dat het daar iets onder blijft, maar het is wel goed geschreven. Binnen enkele bladzijden ben je helemaal in de achttiende eeuw, in het zuiden van Limburg. En je leeft helemaal mee met Michiel, die eigenlijk niets met de bandieten te maken wil hebben, maar die uiteindelijk niet om de rol heen kan die hem wordt opgedrongen. 

Het boek is voor 12+ staat er op de rug. Voor jongere kinderen lijkt het me inderdaad niet geschikt. De zinnen zijn niet eenvoudig en het verhaal is bepaald niet lieflijk. De jonge lezer wordt geconfronteerd met het harde leven van toen. Een zoet of positief slot zit er ook niet in bij zo'n soort roman.

Underdogs

Quintana had ook voor de buitenstaander en dat is Michiel ook wel. Hij wijkt duidelijk af van de andere nachtrijders. Verder schrijft Quintana vaak over groepen die het minder getroffen hebben. Lang geleden las ik een interview met hem, waarin hij vertelde over de groep mensen die we toen 'indianen' noemden. Die hadden al zijn sympathie. Toen hij (als jongere?) over hen gelezen had, sloeg hij de hakken onder zijn schoenen uit. Als de indianen geen hakken onder hun schoeisels hadden, wilde hij dat ook niet. Het is het enige wat me uit dat interview is bijgebleven. Geen idee waar en wanneer ik het las. 

De nachtrijders behoren ook tot die onderliggende partij. Ze zijn de machtelozen, die uiteindelijk toch een zekere macht blijken te hebben. Maar voor hoelang? Op den duur trekken de machtigen aan het langste eind.  

'Mijn recht is recht,' zuchtte de schout, 'al is het zo krom als een spijker.'

Daardoor zijn die rijders voor de lezer sympathiek. Ze komen in opstand tegen het maatschappelijke onrecht en zelfs als ze daarbij over de schreef gaan, kun je daar wel enig begrip voor opbrengen. 

Prijzen

De vuurman kwam uit in 1987, tussen De bavianenkoning (1982) en Het boek van Bod Pa (1995) in. Het eerste boek werd bekroond met de Gouden Griffel, het laatste met De Woutertje Pieterseprijs en de Gouden Uil. In 1988 verscheen de tweede druk van De vuurman en in 1997 de derde, geheel herziene druk. Wat Quintana bij die druk gewijzigd heeft, is me onbekend, maar ik heb die derde druk gelezen. 

Het was prettig om weer eens wat van Quintana te lezen, een schrijver waar ik lang geen aandacht aan besteed heb. Ik ben ook wel nieuwsgierig geworden naar De vossenhater (1996) en naar Padjelanta (1973). Voorlopig heb ik nog heel veel andere boeken liggen waar ik ook zin in heb, maar Quintana is opnieuw in mijn belangstelling gekomen.