Finse dagen (Herman Koch)

De vorige twee romans van Herman Koch heb ik aan me voorbij laten gaan. Dat waren Geachte heer M. (2014) en De greppel (2016). Boeken moeten altijd concurreren met andere boeken en blijkbaar waren er toen boeken waar ik meer zin in had.

Maar zo is het steeds gegaan in mijn leesgeschiedenis met Koch: ik las zijn eerste twee boeken (De voorbijganger (1985), en Red ons, Maria Montanelli! (1989) en daarna een heel stel boeken niet. Ik nam de draad weer op bij Denken aan Bruce Kennedy (2005), een heel aardige roman, die verder weinig wordt genoemd.

Daarna natuurlijk de klappers: Het diner (2009) en Zomerhuis met zwembad (2011) en ten slotte het Boekenweekgeschenk Makkelijk leven (2017). Ik geloof dat dat laatste ook een aantal niet zo lovende kritieken heeft gekregen, maar dat was een heel behoorlijk boek.

In Finland

De titel Finse dagen verwijst naar de tijd die de hoofdpersoon, Herman Koch, doorbracht in Finland, na zijn eindexamen. Hij wist niet welke studie hij zou gaan doen en won op die manier tijd om zijn gedachten op een rijtje te zetten. Zijn moeder was overleden, zijn vader had al jaren een relatie met een andere vrouw, een weduwe.

De hoofdpersoon is negentien jaar oud, als hij werkzaam is op de Finse boerderij. Nu hij, jaren later, een beroemd schrijver is, komt hij terug in Finland en dat roept herinneringen wakker. Bijvoorbeeld aan de Finse taal, maar ook aan mensen uit die tijd.

Blijkbaar is Finland ook het land van de berken: de berkenstammetjes vullen het omslag en de drie delen worden aangeduid met één, twee of drie stammen. En muggen, die we ook al kennen uit Nooit meer slapen.

Maria Montanelli

Vooral deel 1 en 3 verwijzen naar Finland. In deel 2 gaat het vooral over de tijd voordat de hoofdpersoon naar Finland gaat. Die tijd komt voor een deel overeen met wat beschreven staat in Red ons, Maria Montanelli. Daarin wordt vooral een boze puber beschreven, die afgeeft op de school, de buurt, zijn vader. In deze nieuwe roman is de afstand in tijd groter, wat overigens niet wil zeggen dat de lezer meer afstand heeft tot het personage.

Verder krijgen we nieuwe informatie, zoals over de reis die de hoofdpersoon maakt naar Baltimore, naar zijn halfzus. Daarbij slaat hij een man van zich af die hem wil aanranden.

Natuurlijk zijn er nog dingen uit het verleden die in het heden afgerond moeten worden. Dat doet soms denken aan het stramien dat Tim Krabbé in verschillende romans heeft gebruikt. Zo maakte de hoofdpersoon indertijd kennis met het meisje Anna. Waar zou zij gebleven zijn? En in het heden treft hij een dichtbundel aan waarin hij zelf genoemd wordt. De lezer wil weten welke gebeurtenis in het verleden daaraan ten grondslag ligt.

Koch houdt het spannend, al houdt hij de lezer soms wel erg lang aan het lijntje. Het uitgebreide tweede deel onderbreekt de verhaallijn van deel 1, die voortgezet wordt in deel 3. De lezer leest natuurlijk door omdat hij wil weten hoe het zit: wat is er in het verleden gebeurd en hoe loopt alles af?

Fictionaliteit

Maar er speelt meer: in Finse dagen, dat je leest als een roman, wordt ook gespeeld met de fictionaliteit. Veel van wat er beschreven wordt, is ook terug te vinden in de geschiedenis van Herman Koch. Dat maakt het tot een autobiografisch boek, wat niet wil zeggen dat het puur non-fictie is; Koch heeft er immers een verhaal van gemaakt.

Het is eigenlijk ondoenlijk om volstrekt eerlijk te zijn. Niet voor niets heeft Finse dagen als motto: 'Every man alone is sincere. / At the entrance of a second person, / hypocrisy begins.' (Ralph Waldo Emerson). En misschien is die uitspraak al overmoedig: kan iemand volstrekt oprecht zijn tegenover zichzelf?

Met verschillende voorbeelden laat Koch zien dat enkele zaken uit zijn werk in de werkelijkheid gebeurd zijn, maar dat ze zo onwaarschijnlijk overkomen, dat veel lezers denken dat het fictie is. Hij heeft ook voorbeelden van het afdekken van een grote leugen met een kleine. Mensen prikken door de kleine, minder belangrijke leugen heen en laten de grote leugen die daaronder ligt ongemoeid.

Drie versies

Het incident in Baltimore laat de hoofdpersoon ongemoeid. Als hij het jaren later wel in een interview vertelt, kan het niet meer geverifieerd worden en is het ongeloofwaardig. Ook is er van elke gebeurtenis op drie manier verslag te doen: gecensureerd, ongecensureerd en aangedikt.

Finse dagen is een autobiografisch boek, maar het is wel een autobiografische roman. Koch schrijft daarover:

In dit hele boek, Finse dagen, heb ik niet alleen de feiten gevolgd, maar er ook fictie van gemaakt op plekken waar me dat beter uitkwam. Soms heb ik fictie gebruikt om losse onderdelen beter aan elkaar te lijmen, op andere plekken heb ik de feiten aangedikt om er een beter verhaal van te maken. 

Daar gaat het uiteindelijk om: is het een goed verhaal geworden? Of iets wel of niet zo gebeurd is, doet eigenlijk niet terzake, al zal iedere lezer bij het personage Herman Koch waarschijnlijk toch wel de schrijver Herman Koch voor zich zien. Dat is wat fictie doet: van de werkelijkheid een verhaal maken, zodat er een nieuwe werkelijkheid ontstaat. Die kan heel erg op de werkelijkheid buiten het boek lijken, maar is eigenlijk een andere. Of misschien kan iemand tegelijkertijd een persoon en een personage zijn: met elkaar samenvallend en toch van elkaar gescheiden.

Dat lijkt een beetje op hoe sommige theologen de godheid van Christus hebben beschreven. Die zou voor honderd procent god en tegelijkertijd volledig mens zijn. Dat geldt, mutatis mutandis, ook voor de schrijver, de god in zijn eigen universum: die is en tegelijkertijd zichzelf (als personage) schept.

Knarsend

Dat zijn mooie, knarsende gedachten om je mee bezig te houden: misschien wel het eerlijkste boek van Herman Koch is tegelijkertijd een roman. In een boek waarin de schrijver zich het meest toont, blijkt hij ook het minst grijpbaar. Het is paradoxaal en het is een raadsel. Het werkt zolang het raadsel intact blijft.

Mooi boek, dat Finse dagen. Het verhaal leest lekker weg, vooral ook omdat Koch helder is in zijn formuleringen en nauwkeurig waarneemt. Dat geeft de lezer het idee dat hij scherp in de gaten heeft waarover het boek gaat. De lezer kijkt immers ook met de scherpe blik van de verteller.

Verder drijft het verhaal de lezer voort: je wilt weten hoe het nu zat met Anna en of die in het heden nog boven water komt en wat er nu aan de hand is met die dichtbundel waarin de hoofdpersoon voorkomt.

In het middendeel wordt een beeld gegeven van de situatie van een desintegrerend gezin. Doordat vader een vriendin heeft, trekt de zoon naar de moeder toe, maar die moet hij ook loslaten, als zij overlijdt. Het kost dan veel moeite om structuur te houden in het leven. Dat lukt hem wel, maar hij laat het huis verslonzen. Dat beeld roept empathie op en is tegelijkertijd meedogenloos. Droog verteld, waardoor het nog meer effect heeft.

Door die helderheid, door het idee dat je dicht op het personage zit en de illusie hebt dat je ook dicht bij de schrijver komt is het nog verwarrender (of boeiender) dat de werkelijkheid ongrijpbaar blijkt en dat je niet anders kunt dan kijken door de bril van de fictie. Heerlijk.

Podcast: Hartmut Haenchen, In het hart geraakt, Oostende & Compagnie

De drie podcasts van deze week: een mooi portret van een markante dirigent, de reconstructie van een moord en de lotgevallen van een badplaats.

Hartmut Haenchen

De naam Hartmut Haenchen kende ik wel: de naam van een dirigent. Verder wist ik van de man niets.  Ik was ook niet bij voorbaat in hem geïnteresseerd, maar probeerde de podcast over hem en was toen meteen verkocht.

Hartmut Haenchen was dirigent in de DDR. Hij kwam in conflict met de overheden en werd ontslagen. In 1986 vestigde hij zich in Nederland. Intussen is hij weer terug in Duitsland, in Dresden.

De podcast is beperkt van omvang: vier afleveringen van tien tot vijftien minuten. In de eerste horen we hoe Haenchen van de DDR naar Nederland kwam, in de tweede gaat het over zijn uitvoering van de opera's van Wagner.

Hoogtepunt

Een hoogtepunt is de derde aflevering: over Sjostakovitsj. Het werk van die componist was de aanleiding voor Haenchens ontslag in de DDR. Hij vertelt verder hoe hij zijn orkestleden uitlegt hoe het werk van deze componist gespeeld moet worden.

Haenchen kan zich helemaal met Sjostakovitsj vereenzelvigen, omdat hij iets soortgelijks heeft meegemaakt en dat weet hij ontroerend te verwoorden. Doordat juist dit de kern raakt van het leven van de dirigent, wordt het gesprek met Hans Haffmans hier intiem. Ik vond het prachtig, prachtig.

Dresden

Het laatste deel gaat over Dresden, dat Haenchen nog kende van voor de oorlog en dus van voor het bombardement. Nu moet hij aan zijn kleinkinderen hoe de stad er toen uitzag.

Tijdens het gesprek met Haenchen hoor je fragmenten van de muziek waarover op dat moment gesproken wordt. Dat werkt erg goed: de woorden over de componist en de muziek van de componist versterken elkaar.

Achteraf verbaas ik me erover dat de hele podcast nog geen uur in beslag heeft genomen. Ik heb het idee dat ik best veel te weten ben gekomen en het gesprek is intens. Erg mooi gedaan. Graag meer van dit.

In het hart geraakt 

Het Dagblad van het Noorden zorgde eerder voor de podcast De kofferbakmoord, een reconstructie van een moord waarbij iemand dood in de kofferbak van zijn auto werd gevonden. De auto was in een kanaal gereden.

Hetzelfde dagblad, maar twee andere journalisten - zij hebben zich nu gebogen over de moord op Els Slurink, in 1997. Het zijn Willem Dekker en Marijke Brouwer. Ze schreven daarover zes artikelen. In drie afleveringen reconstrueren ze wat er gebeurd is. Jeroen Kelderman maakte er de podcast In het hart geraak over.

Droog

Het verslag is een beetje droog. Dat ligt aan de toon en aan de sobere vormgeving, denk ik. Maar je krijgt wel een goed beeld van wat er (mogelijk) gebeurd is. We volgen de levensloop van Els, waarbij mensen uit haar directe omgeving aan het woord komen: collega's, ex-vriendjes, oud-rechercheurs. Die zijn betrokken, waardoor ook de luisteraar dicht op het onderwerp komt te zitten.

Al voor de moord was er een incident rond Els: er werd een putdeksel door haar slaapkamerraam gegooid. In de nacht van 20 op 21 maart 1997 werd ze doodgestoken, in haar eigen huis. Er zijn nog heel wat vraagtekens. Na de publicatie van de artikelen kreeg de politie veertien tips binnen. Mogelijk leidt de podcast tot meer tips.

Spreiding

in het hart geraakt zal regionaal wel een grotere spreiding kennen dan de krant, dus er zullen nu meer mensen kennismaken met de zaak. Daarvan zullen velen nooit van de zaak gehoord hebben en ze zullen ook geen tips kunnen geven. Die mensen zullen de podcast om een andere reden volgen. Gelukkig blijft de maker ver weg van alle sensatie.

Elke luisteraar zal wel iets zoeken om zich aan te verbinden. Zo woonden de ouders van Slurink in mijn huidige woonplaats. Van zo'n detail hoorde ik dan toch even op.

Liefhebbers van true crime kunnen zich in het korte bestek van drie afleveringen laten informeren over een intrigerende zaak.

Oostende en Compagnie - Van Arno tot Zweig

Twee boeken over ongeveer hetzelfde onderwerp en twee daarbij behorende podcasts die ook eenzelfde opzet. In november 2019 schreef ik een stukje over de podcast Kamer in Oostende van Koen Peeters. Het boek heb ik intussen gekocht; ik zal het binnenkort lezen.

Koen Peeters en Koen Broucke bezoeken in de podcast Oostende en vertellen over de markante figuren die daar in de loop der decennia verbleven hebben. Claude Blondeel doet hetzelfde in Oostende & Compagnie.

Dialect

Aan het begin van elke van de acht afleveringen horen we steeds een vrouw in onvervalst Oostends dialect aankondigen wat er te beluisteren. Daardoor kom je al meteen in de stemming.

Claude Blondeel is onderhoudende gids die je introduceert bij allerlei personen: van Arno tot Zweig. Nu kende ik Arno (Arnaud Hintjens) niet, maar hij is musicus. Toen hij zeventig werd, gaf hij een concert in Oostende. Hij is een gezellige verteller, die veel anekdotes weet uit de muziekwereld.

Verder leren we schilders en schrijvers kennen, maar ook leden van het koningshuis, die graag naar Oostende kwamen. Na het beluisteren van alle afleveringen kreeg ik zin om Oostende te gaan bezoeken, boek van Brakman, Claus of Eric de Kuyper in de koffer. Wie weet gaat dat nog gebeuren.

Overlappingen

Mijn indruk is dat de boeken van Blondeel en Peeters niet zo heel erg verschillen en dat er veel overlappingen zijn. In de podcasts zijn die er in ieder geval. Maar dat ik genoten heb van de podcast van Koen Peeters, heeft geen afbreuk gedaan aan het plezier waarmee ik naar Claude Blondel heb geluisterd.

Je komt er bekende namen tegen, als Hugo Claus, Stefan Zweig en Joseph Roth, maar ook Constant Permeke en zelfs Camille Saint Saëns en Joseph Strauss, die dirigeerden in het Kursaal in Oostende. Zo biedt Oostende & Compagnie een aangename mix van kennismaking met iets nieuws en herkenning van wat je al (gedeeltelijk) kent.

Alle afleveringen zijn te vinden op de site van de stad Oostende.

Zeven magiërs (Serge Lehman/Emmanuel Roudier)

De formule van de reeks Zeven is intussen bekend: in elk album zijn er zeven personages die op een of andere manier met elkaar te vergelijken zijn: zeven psychopaten, dieven, zendelingen, klonen, schipbreukelingen of draken, je kunt er altijd een verhaal omheen verzinnen. Eerder schreef ik over Zeven detectives en Zeven dwergen.

Nu is er het album Zeven magiërs. Het is een raamvertelling: als er magiërs worden opgeleid, krijgen ze het verhaal te horen van de zeven magiërs van Gascoigne. Er wordt ook bijverteld dat de leerlingen niet op zoek moeten gaan naar de bron van hun kracht, maar dat ze moeten leren loslaten. Na afloop moeten ze een enkele vraag beantwoorden, waardoor gecontroleerd kan worden of ze het verhaal hebben begrepen.

Dat doet ook een beroep op de lezer, die die vraag dus ook zal moeten beantwoorden aan het eind van het album en aan zichzelf zal moeten vragen of hij het verhaal wel begrepen heeft. Dat de lezer zo actief wordt gemaakt is een mooie ingreep.

Bijeenbrengen

Een probleem bij dit soort albums is soms het bij elkaar halen van de zeven. Dat probleem kennen we overigens ook bij andere vormen van fictie, zoals de Netflixserie The Defenders, waar een groot deel van de serie opgaat aan het vormen van de groep.

monsterlijke apen

Ook hier wordt er iemand op pad gestuurd om de zeven magiërs te verzamelen. Gelukkig zijn er drie die op dezelfde plek te vinden zijn; dat bekort de tocht. De magiërs zijn nodig, omdat Jean de Necromancer, broer van de koning, een nieuw leger heeft geformeerd. Het zijn een soort monsterlijke apen, die moeilijk te bestrijden zijn. Elke magiër mag zijn krachten aanwenden om te zien of op die manier het onheil af te wenden is.

Door de magiërs zitten we helemaal in een fantasy-universum: een samenleving die ons doet denken aan die van vroeger tijden: soldaten met zwaarden, op paarden; oude kastelen; veel natuur.

Goed en kwaad

Zoals in veel verhalen is er een strijd tussen goed en kwaad, waarbij de lezer zich identificeert met hen die aan de goede kant staan. Zo'n naam als Jean de Necromancer doet al denken aan het duister. Ook in het bekende literaire werk Mariken van Nieumeghen wordt de zwarte kunst aangeduid als 'nigromancie'.

We hebben dus de strijd tegen goed en kwaad, in een fantasywereld. Er is een taak te volbrengen en volgens de wetten van het avonturenverhaal lukt dat net. Er zijn tegenslagen, de ondergang lijkt nabij, maar door vindingrijkheid of toeval loopt het allemaal net goed af.

Dat is ook het geval in dit verhaal. In die zin is er niets bijzonders aan de hand. Wel aardig is een soort richtingenstrijd tussen de ouderwetsen, die volop geloven in de magie en een persoon die een meer wetenschappelijke aanpak bepleit.

Scenario

Wie wereldschokkende vernieuwingen verwacht, zal teleurgesteld worden door Zeven magiërs, maar niet elke strip hoeft nieuwe wegen in te slaan. Het scenario van Serge Lehman zit degelijk in elkaar en houdt de aandacht goed vast. Wel is het een verhaal in de soort die we al kennen. Maar je zou ook kunnen zeggen dat het genre zich al bewezen heeft.

mannelijke vrouwengezichten

De tekeningen zijn van Emmanuel Roudier en ze zijn in orde. Technisch zijn ze goed, al komen sommige vrouwengezichten wat mannelijk over.  Verder zijn de tekeningen helder: je 'leest' gemakkelijk wat elk plaatje wil vertellen. De inkleuring, van Simon Chamelovier, ondersteunt het vertellende karakter en de helderheid.

De tekstredactie jammer genoeg zitten slapen. Er zijn behoorlijk wat opzichtige fouten ('Is er niemand verbaast'; 'Zeg tegen Ravenne dat hij zich voorbereid')  blijven zitten.

Zeven magiërs is geen hemelbestormend album, maar het is een degelijk verhaal, dat lekker wegleest.

Titel: Zeven magiërs
Scenario: Serge Lehman
Tekeningen: Emmanuel Roudier
Inkleuring: Simon Champelovier
Uitgever: Silvester
's-Hertogenbosch 2019, 64 blz. hardcover €17,95

23 seconden (Kees van Beijnum)

Het oeuvre van Kees van Beijnum begon met een roman over een moord: Over het IJ (1991); zijn derde roman speelt zich af op de Wallen: Dichter op de Zeedijk (1995). In zijn nieuwe roman, 23 seconden combineert hij die twee: plaats van handeling is de Wallen, het verhaalgegeven cirkelt om een moord.

Misschien is dat ook wel de reden dat ik besloot het boek te kopen. Alle vroege romans van Beijnum las ik. Naast de al genoemde zijn dat: Hier zijn leeuwen (1994), De ordening (1998), De oesters van Nam Kee (2000), De vrouw die alles had (2002). De roman daarna, Het verboden pad (2004), sloeg ik over, maar Paradiso (2008) las ik weer wel. En daarna niets meer. Zonder reden, eigenlijk. Soms raak je blijkbaar een schrijver kwijt en niet omdat je uitgekeken bent op zijn werk.

Maar in 23 seconden keert Van Beijnum terug naar het decor van zijn jeugd, zoals hij dat liefdevol beschreven heeft in Dichter op de Zeedijk. Dat wilde ik wel weer meemaken.

Geen nostalgie

Geen nostalgie overigens in het boek en ook geen terugkeer naar de tijd dat de schrijver jong was. Hoofdpersoon is Anne Lieftinck, geboren in 1980, 38 jaar oud nu (in 2018 dus). Anne groeide op bij haar grootouders in Putten, terwijl haar moeder raamprostituée in Amsterdam was. Nadat oma overleden was, verhuisde het meisje, acht jaar oud toen, naar het huis van haar moeder.

De relatie met moeder was gecompliceerd en toen Anne achttien jaar oud was, stond ze op het punt het moederlijk huis te verlaten. Als ze er even niet is, wordt moeder vermoord, op een gruwelijke manier: met een hamer. De dader wordt gepakt en zit zijn straf uit.

Twintig jaar later keert Anne terug. Ze is intussen een redelijk bekend schrijfster. Haar boek Het lichamelijk kapitaal is aardig goed verkocht. Nu wil ze aan het werk met een nieuw boek, over haar wortels. De betekent dat ze ook moet wroeten in de relatie die ze had met haar moeder en met de moord op haar moeder. Ze wil contact met de dader en ze wil helderheid in alle onduidelijkheden.

Jeugdvriend

Verder moet ze een stuk schrijven over een jeugdvriend, Hayo, met wie ze, om met Lennaert Nijgh te spreken, het leven attaqueerde. Zij heeft meegemaakt hoe hij al jong (hij was twee jaar ouder dan Anne) fotograaf werd. Nu komt er een overzichtstentoonstelling.

Hayo behoorde tot de wereld van haar jeugd en ze moet dus ook aan hem terugdenken als ze over haar moeder nadenkt. Welke rol heeft Hayo indertijd gespeeld?

Nadat Anne de man opgezocht heeft die veroordeeld is voor de moord op haar moeder, Johan, die Haantje genoemd wordt, stuurt hij haar af en toe dagboekbladen. Die laten ons het verhaal van de andere kant zien. Daardoor rijst de vraag of hij de dader wel is.

Anne ontmoet verder Lucas, de broer van Hayo. Aan hem kan ze ook vragen stellen over het verleden. Beetje bij beetje krijgt ze een beeld van wat er gebeurd is. Verschillende keren merkt ze dat zij (en dus ook de lezer) op een verkeerd spoor zit.

Over de afloop kan niets verteld worden, omdat de plot nogal belangrijk is. Ook de titel heeft daarmee te maken.

Helderheid

23 seconden leest lekker, zoals eigenlijk alle boeken van Van Beijnum. Er zit altijd een helderheid in het verhaal en de woorden roepen gemakkelijk beelden op. Wel heeft de corrector af en toe een foutieve samentrekking laten staan, zoals 'een schaduw (...) die hem aantrok en alleen hij leek waar te nemen.'

Aan de ene kant behelst het verhaal de ontrafeling van een misdaad, de moord op de moeder van Anne. Maar het is ook de ontrafeling van een relatie: Anne had ruzie met haar moeder vlak voor de moord en ze heeft dus nooit meer de kans gehad het goed te maken. Dat zal ook de persoon Anne bepaald hebben. De zoektocht naar haar moeder is zo ook een zoektocht naar zichzelf.

Hoop op een ander leven

Verder gaat het ook over mensen die proberen te overleven in een moeilijk leven en op zoek zijn naar een ander leven. In een belangrijke scène tegen het einde van het boek staan twee personen te praten bij de Sint-Olofskapel. Boven de ingang is een beeld aangebracht van een liggend skelet met de tekst 'Spes alterae vitae', hoop op een ander leven. Dat hebben veel personages. Ze zien een glimp van een ander, beter leven en proberen dat te pakken.

Dat geldt ook voor de verdwaalde meisjes die zich aansluiten bij de figuur Damien Daems, die zich voordoet als een soort goeroe en door wie de meisjes gered denken te kunnen worden. Ze zullen door hem alleen maar dieper in de ellende komen. Deze Daems kan overigens ook nog iets met de moord op Annes moeder te maken hebben.

De moeder van Haantje is heilsoldate en dus gelovig. Daarin zit de hoop op een ander leven al opgesloten: hier beneden is het niet. En misschien is ook Anne wel op zoek naar een ander leven, waarin ze vrede kan hebben met haar verleden en met haar moeder.

Uitvergroting

Als 23 seconden alleen over de moord zou gaan, zou het niet meer zijn dan een aardig misdaadboek, maar door het geworstel met het leven te schetsen tilt Van Beijnum het daarbovenuit. Het leven op de Wallen is een uitvergroting van het gemiddelde leven: de gebeurtenissen zijn heftiger, de tegenstellingen scherper, de verwikkelingen minder voor de hand liggend.

Maar de hoop op een beter lot is algemeen menselijk. Geen beter leven dan een goed leven en daar streeft iedereen naar, lijkt me. 23 seconden laat zien dat dat zwaar kan zijn, maar ook wat mensen allemaal doen om dat goede leven te bereiken.

(Meer dan) honderd podcasts

In de loop van de maanden heb ik hier al heel wat podcasts besproken. Toen ik ging tellen, bleken het er al meer dan honderd te zijn. Tijd voor een overzicht. De recensies zijn ongelijk van lengte. In het begin heb ik enkele podcasts meer gesignaleerd dan besproken, maar de meeste podcasts krijgen uitgebreid aandacht.

Het komt verschillende keren voor dat er drie podcasts in dezelfde blogpost worden besproken, Dan moet je soms even naar beneden scrollen om bij de juiste podcast te komen.

Veel plezier met het luisteren.

100 jaar radio
Podcast van NH Radio over honderd jaar radio. Lange uitzendingen, veel historische fragmenten, gesprekken met kenners en mensen die het meegemaakt hebt. Lichte toon, informatief.

A

Adieu God?
Gesprekken met mensen over het geloof. Sommige mensen geloven andere hebben het geloof vaarwel gezegd.

De afspraak op vrijdag
Gesprekken over de politiek in België. Er wordt teruggekeken op de zaken die die week gespeeld hebben in de Belgische politiek.

All that jazz
Twee uur lang jazz, kort aan elkaar gepraat door een onderhoudende presentator. Breed spectrum, dus ook muziek die zich aan de randen van de jazz bevindt.

Annet
Verslag van iemand die als vrijwilligerswerk naar een bejaarde dame gaat en haar (en zichzelf) beter leert kennen.

Andermans veren
Elke week een uur Nederlandstalige liederen en cabaret. Aandacht voor actuele muziek en voor het verleden. Wie wekelijks luistert, krijgt een goed beeld van het betere Nederlandse lied van het Nederlandse cabaret.

Argos
Onderzoeksjournalistiek. Reportages over allerlei onderwerpen dus. Het werk van Argos leidde geregeld tot Kamervragen. Van tijd tot tijd interviews met onderzoeksjournalisten, onder het kopje 'Luizen in de pels.'

B

De Bach van de dag
Elke werkdag een stukje Bach, met informatie eromheen. Enthousiasmerend verteld. Niet alleen muziek van Bach, maar soms ook muziek die met Bach te maken heeft of naar Bach verwijst. Deskundig en toch laagdrempelig.

Beethoven is meer dan een hond
Instapcursus klassieke muziek, door twee jonge vrouwen. Onderhoudend, luchtige toon, veel informatie, die toch behapbaar blijkt. Leuk voor wie nog niets van klassieke muziek weet, maar ook herkenbaar voor wie er al wel wat van weet. Mikt op een jonger publiek dan de gemiddelde podcast, maar is ook voor oudere medemensen interessant.

Berlijn - Het verhaal van de muur
Podcast over de Berlijnse Muur. Presentatoren lopen door Berlijn en vertellen veel over het bouwen van de Muur, het functioneren van de Muur en het einde van de Muur. Podcast maakt nieuwsgierig naar de dingen die genoemd worden.

Het beste van Biesheuvel
J.M.A. Biesheuvel leest verhalen voor, wat altijd een belevenis is. De verhalen worden kort ingeleid door de biograaf.

De Blankenberge Tapes
Podcast die nog even in het midden laat of het true crime is of fictie. Spannend verhaal over een moord in het verleden en de dreiging van nog een moord.

Bob
Klassieker. Dementerende oude vrouw praat over een man die in haar leven was, Bob. Maar bestaat Bob eigenlijk wel? En wat is er nog meer in het leven van de vrouw gebeurd. De drie podcastmaaksters gaan op onderzoek uit.

Boeken FM
Drie mensen hebben een boek gelezen en praten erover. Diepgaande besprekingen, maar ook leuk om naar te luisteren. Je luistert echt naar een gesprek, dat ook vaak vrolijk is.

Boekenpodcast Het Verhaal
Interviews met schrijvers van zowel fictie als non-fictie. Interessante gesprekken, waarin het boek centraal staat.

Boeken Toe
Boekenprogramma met soms originele invalshoek, bijvoorbeeld zwemmen met een schrijver. In een ongebruikelijke omgeving vertellen schrijvers soms andere dingen dan in een hun bekende omgeving.

De brand in het landhuis
Klassieker. Speurtocht naar wat er gebeurd is in een landhuis dat jaren geleden afgebrand is. Wat is er gebeurd met bijvoorbeeld de schilderijenverzameling? Een persoonlijke zoektocht.

The Brontës
Beeld van The Brontës, waarbij er veel fragmenten worden voorgelezen. Mooi stukje literatuurgeschiedenis, betrokken presentatrice met kennis van zaken.

De Buren
Zeer divers qua onderwerpen. Er zijn 'radioboeken', luisterverhalen, maar vooral ook debatten over allerlei maatschappelijke onderwerpen. Vlaams/Nederlands.

C

Café Boon
Gesprekken over een groot schrijver: Louis Paul Boon. In elke aflevering staat een ander aspect centraal. Informatief en enthousiasmerend. Ook voor luisteraars die geen kenners zijn van het werk van Boon.

Cher Claude
Podcast over de componist Claude Debussy. Geeft een beeld van zowel de persoon als het werk en ook een beetje over de tijd waarin dat ontstond. Voor iedereen met enige culturele belangstelling

CIP
Christelijke podcast, vaak naar aanleiding van actualiteiten. Dat kunnen zaken zijn die breed in het nieuws zijn geweest, maar ook zaken die zich vooral in het christelijke wereldje afspelen. Altijd twee presentatoren, die het niet in alle gevallen met elkaar eens zijn, wat ook wel eens verfrissend is.

De Correspondent
Voorgelezen artikelen (soms in serie), maar ook gesprekken met mensen met ideeën. Nodigt uit tot meedenken. Ook hier te beluisteren: de Rudi en Freddie Show. Bespreking: zie aldaar.

Daders
Interviews met daders van behoorlijk heftige misdaden. Ze beschrijven wat ze gedaan en meegemaakt hebben.

De Dikvoormekaarshow
Compilaties van de legendarische radioshow van André van Duin en Ferry de Groot. Moet iedereen een keer gehoord hebben.

E

Echt gebeurd
Mensen vertellen verhalen die ze zelf hebben meegemaakt. Veelbeluisterd en intussen ook nagevolgd. Het concept is ook bekend van Engelstalige podcasts. Soms leest iemand voor uit zijn puberdagboek.

De eerste zin
Christelijke podcast over boeken. Boeken en schrijvers van divers niveau. Niet elke uitzending is voor iedereen interessant, maar er worden ook boeken besproken die je in andere podcasts minder snel tegenkomt.

Eindbazen
Vrij lange gesprekken met autoriteiten op hun gebied. Gesprekken zijn divers van onderwerp. In de vroege podcast was er veel reclame aan het begin. Intussen zijn er veel afleveringen. Daaruit is wel een keuze te maken.

El Tarangu
Mysterieus gegeven: een bekende Spaanse wielrenner die al overleden is, duikt ineens weer op. Is hij het wel? En wat is er allemaal gebeurd in zijn leven? Mooie speurtocht. Van de makers van Bob.

F

Fokcast
Fokke van der Meulen heeft een comedycafé in Antwerpen. In de kelder van dat café voert hij gesprekken met comedians, maar er zijn ook gesprekken over comics en soms over films. Een enkele keer is er een live-opname, met publiek. Interessant en grappig.

G

George
Podcast ter gelegenheid van het feit dat schrijfster George Eliot tweehonderd jaar geleden geboren werd. In kort bestek een kennismaking met een schrijfster en haar oeuvre.

De Grote Harry Bannink Podcast
Serie gesprekken met mensen die gewerkt hebben met de componist Harry Bannink. Veel liederen te horen, interessante gesprekken. Met al die puzzelstukjes wordt een steeds completer beeld gelegd van een zeer productieve componist, wiens muziek altijd heel goed bij de tekst paste. Toppodcast!

Grote verwachtingen
Podcast van de Belgische zender Klara met gesprekken met Geert Mak en een deskundige. Voor wie het boek niet wil lezen en toch op de hoogte wil raken of voor wie het boek gelezen heeft en nog iets extra's wil. In de recensie wordt ook gewezen op een andere podcast over hetzelfde onderwerp.

De Grote Vriendelijke Podcast
Er zijn niet veel podcasts over kinder- en jeugdliteratuur, maar dit is er eentje. Zowel geschikt voor mensen die goed op de hoogte zijn van wat zich in dat wereldje afspeelt als voor mensen die daarmee willen kennismaken.

H

Haagse Zaken
Heldere podcast over de Haagse politiek. Wie deze podcast beluistert, kan veel actualiteitenprogramma's overslaan. Wekelijks word je bijgepraat.

Hallo, hier Hilversum!
Een podcast over honderd jaar radio. Uitzendingen per thema, met natuurlijk aardig wat fragmenten. Onderhoudend en informatief.

Het hart van Napoleon
Podcast over Napoleon en de vrouwen. Meeslepende verteller, mooie muziek. Wie begonnen is aan deze podcast kan er niet meer mee stoppen.

Hoorspelcast
Wat de naam al zegt: een podcast met hoorspelen. Voor de een jeugdsentiment, voor de ander de kennismaking met een genre dat al een tijdje meegaat.

I

Ik sla mijn vrouw
Podcast over huiselijk geweld. Zowel het verhaal van een slachtoffer als van een dader.

Ik was jou
Owen Schuhmacher speelde veel typetjes. In deze podcast zoekt hij de personen op die hij uitbeeldde en vraagt hij hoe ze dat ervaren hebben.

In mijn tijd was 't beter
Mensen uit verschillende generaties vertellen over hun tijd, aan de hand van thema's: televisie, kleding, seks, rages. Zo krijg je een dwarsdoorsnede door de tijd.

J

Jazziness
Een deskundige en een onwetende over de jazz. Je krijgt de geschiedenis van de jazz, met muziekfragmenten die ontwikkeling illustreren. Glashelder. Interessant voor zowel jazzliefhebbers als mensen die nog helemaal niets van jazz weten.

JazzTrain Klassiek
Veel muziek met tussendoor korte, verbindende teksten. Oude jazz. Vaak krijg je een beeld van een artiest of een band.

Jeroen Leenders Experience
Jeroen Leenders is comedian. Maar misschien ook filosoof. Hij bereidt enkele onderwerpen voor en brengt die op het podium, waarbij elk optreden weer een 'expierence' is. Ook interactie met publiek . Live-registraties.

Joop Café
Gesprekken naar aanleiding van de actualiteit, met linkse inslag. Ook gesprekken naar aanleiding van artikelen op joop.nl en de reacties daarop.

K

Kamer in Oostende
Podcast bij een boek, maar de podcast kan prima beluisterd worden zonder dat je het boek hebt gelezen. Beeld van Oostende en van allerlei beroemde mensen die er verbleven hebben. Mooi stukje cultuurhistorie.

Karlheinz
Portret van een wat minder bekend componist: Karlheinz Stockhausen. Doordat er gesproken wordt met mensen die hem goed gekend hebben, kom je als luisteraar dicht bij de geportretteerde.

De kat is allergisch
Vrouwen die er bewust voor gekozen hebben om kinderloos te blijven, praten met elkaar over hun leven.

Klassieke kroegverhalen
Korte afleveringen met anekdoten uit de wereld van de klassieke muziek. Sterke verhalen, die je in een kroeg zou kunnen vertellen.

De kofferbakmoord
Podcast van een regionale krant over een cold case: een dode man die gevonden wordt in de kofferbak van zijn auto, die in een kanaal gereden is. Veel vraagtekens en ook wat ophelderingen. True crime.

Kritisch denken
Veel afleveringen die allemaal te maken hebben met scepticisme en kritisch denken. Tal van onderwerpen. Scherpt de geest.

KX Radio, 50 jaar 3FM
Toen 3FM vijftig jaar bestond, werd deze podcast gemaakt. Vijftig afleveringen, voor elk jaar eentje, met in elke aflevering een of meer gasten. Natuurlijk veel radiofragmenten. Wie de complete podcast beluistert, krijgt een mooi stuk radiogeschiedenis.

L

Laura H., het kalifaatmeisje uit Zoetermeer
Laura H. werd moslima en trok met haar man naar Syrië. Toen ze dat land wilde ontvluchten, ging dat niet zomaar. Gesprekken met Laura en met mensen in haar omgeving (haar vader bijvoorbeeld) en met journalist Thomas Rueb, die controleerde in hoeverre Laura's verhalen kloppen.

Lees Dees
Sommige boeken zijn in de vergetelheid geraakt, hoewel ze het lezen meer dan waard zijn. In deze podcast gaat het om vertaalde boeken die (weer) onder de aandacht van de Nederlandse lezer worden gebracht. Interessante podcast, die misschien wat veronachtzaamd is.

Lezen in het donker
In elke aflevering een gesprek met een schrijver. De titel verwijst naar het moment van uitzending: in de nacht. Zowel fictie als non-fictie. Tussendoor wat muziek.

Luisterdoc
Diversiteit aan onderwerpen: van stoppen met roken tot het Oranjehotel, een gevangenis in de Tweede Wereldoorlog. Wie grasduint, vindt wel iets wat hem aanstaat.

M

Het Marathoninterview
Groot archief van lange gesprekken. De eerste marathoninterviews waren vijf uur lang. Nu nog maar de helft. In de indrukwekkende lijst komen zeer veel bekende mensen voor. Veel boeiende gesprekken, met mensen die hun verdienste hebben in allerlei disciplines.

De mens achter de lach
Interviews met cabaretiers. De gesprekken zoeken de diepte op. Wie veel van deze gesprekken beluistert, krijgt niet alleen een beeld van de verschillende cabaretiers, maar ook van het vak.

Met Groenteman in de kast
Heette aanvankelijk Het Volkskrantgeluid Cultuur. Interviews door Gijs Groenteman. In het begin kabbelden de gesprekken nog wel eens, maar ze zijn steeds beter geworden. Mijn oordeel nu is positiever dan toen ik de recensie schreef.

Mijn vader is een afhaalchinees
Over hoe multicultureel de samenleving is, lopen de meningen uiteen, maar in ons eetgedrag zijn alle culturen geïntegreerd: iedereen heeft wel eens kebab, roti of een Chinees gerecht gegeten. Podcast over hoe dat allemaal zo gekomen is.

Misia
Misia Godebski werd in 1872 geboren. Bij velen is haar naam vergeten, maar ze komt voor op veel schilderijen en indertijd ging ze om met iedereen die er toen toe deed in de kunst. Boeiend portret.

Muziek voor volwassenen
Maar liefst drie uur per week: muziek die je verder niet zoveel hoort: americana, country en alles wat de presentator, Johan Derksen goed vindt. Sobere presentatie en heel veel muziek. Elke week staat er een artiest centraal.

N

Een nijlpaard kon lachen
Het verhaal van de setdresser van het ooit bekende tv-programma Waku Waku. Een speurtocht naar wat er gebeurd is. Mengeling van documentaire en fictie.

NPO Radio 1 Boekenpodcast
Twee presentatoren van NPO Radio 1 presenteren kort een boek dat ze de moeite waard vinden. In elke uitzending een ander duo, waardoor er aardig wat diversiteit is.

O

Oba Live
Talkshow met Theodoor Holman als host. Veel vaste gasten (Nelleke Noordervliet, Onno Blom, Elma Drayer), maar ook altijd veel nieuws, vaak naar aanleiding van een boek. Nodigt uit tot meedenken.

Onder mediadoctoren
Podcast van twee mediadoctoren (Linda Duits en Vincent Krone) over hoe de media werken, naar aanleiding van steeds een ander onderwerp. Zeer breed in de onderwerpkeuze.

De ongelooflijke podcast
In deze podcast aandacht voor allerlei onderwerpen, die vaak iets met religie te maken hebben. De makers zijn christelijk, de gasten niet altijd. Open blik op de omgeving, open gesprekken. Peiling van de samenleving.

Oordop, een podcast over podcasts
De naam zegt het al, een podcast over podcasts. Ligt alweer een tijdje stil, maar er zijn nog wel wat goede suggesties vandaan te halen.

Opgejaagd
Deugt het Nederlandse onderwijssysteem wel? Ouders vragen zich af of ze hun kind niet beter in Zweden naar school kunnen doen. De podcastmaakster gaat op onderoek uit en praat met deskundigen. De luisteraar vraagt zich af welke keus er uiteindelijk gemaakt gaat worden.

P

Papa en mama zijn gescheiden
Gesprekken met kinderen van gescheiden ouders over allerlei fasen van de scheiding, van de ruzies, het bekendmaken van de scheiding tot het moment waarop papa of mama weer een nieuwe vriend(in) heeft. Je hoort de overeenkomsten (en de verschillen) tussen de verhalen van de kinderen.

De Poëziepodcast
In de meeste afleveringen is er een gast die twee gedichten bij zich heeft: een van een ander en een van zichzelf. De volgorde is: gedicht voorlezen, erover praten, gedicht nog een keer voorlezen. Sommige uitzendingen wijken een beetje af, omdat ze bijvoorbeeld opgenomen zijn op een festival.

R

Radio Bahamontes
Wielerverhalen, vaak over marginale renners of wedstrijden. Kleine verhalen, die wel belangrijk zijn voor de mensen die ze meegemaakt hebben.

Radio Doc
Gaat al jaren mee. Radioprogramma met documentaires. Sommige series zijn ook als podcast te vinden. Degelijk en met een grote diversiteit.

Radio Swammerdam
Wetenschapsprogramma. Meestal jonge wetenschappers komen vertellen over hun onderzoek. Onderwerpen krijgen de tijd om uitgebreid behandeld te worden.

Rewind
Over de Nederlandse muziekgeschiedenis. De eerste serie over dancemuziek, de tweede over het levenslied. Gekoppeld aan belangrijke data en gebeurtenissen.

Rubens
Korte afleveringen over de schilder Rubens. Het geheel geeft een beeld van leven en werk van de kunstenaar.

De Rudi en Freddie Show
Podcast van Rutger Bregman en Jesse Frederik. Ook binnen te halen op het kanaal van De Correspondent. Samen praten ze over allerlei maatschappelijke onderwerpen. Meestal niet direct gekoppeld aan de actualiteit, maar meer aan hoe dingen gewoonlijk werken in onze samenleving.
Soms is er een gast die een belangrijke bijdrage levert.

S

Scripts off screen
Filmscenario's die niet tot een film hebben geleid worden als een soort hoorspel uitgevoerd: dialogen en een voice-over die de beelden beschrijft. Dat alles live uitgevoerd voor publiek.

Sør
Marjolijn van Heemstra werd als middelbare scholier geïnspireerd door een docent. Juist deze docent gaat later de gemeentepolitiek in en zal opvattingen verwoorden die haar tegen de borst stuiten. Wat is er gebeurd?

Spraakwater of wodka
Mengvorm tussen interview met een schrijver en een spelletje. Als een schrijver een verkeerd of een onbevredigend antwoord geeft, moet hij wodka drinken. Daarna gaat het interview verder.

Sterke verhalen
Drie vrienden vertellen sterke verhalen over hetzelfde onderwerp (Duitsland, de oosterse keuken, carnaval enz.) Een van de verhalen klopt niet. De luisteraar denkt mee. Luchtig.

Stripjournaal
Wie bij wil blijven op het gebied van strips, moet eigenlijk deze podcast wel beluisteren. Altijd informatief, soms opiniërend. Medewerking van de Stripmaker des Vaderlands, die haar eigen voorleeshoekje heeft. Luisteraars kunnen elke aflevering wat winnen.

Suske en Wiske, De Perfecte Podcast
Iedereen kent Suske en Wiske. De maker van de podcast is niet alleen een liefhebber, maar ook een kenner. Hij praat met mensen die nog meer afweten van Suske en Wiske. Enthousiasmerend, ook voor mensen die niet direct fan zijn.

T

Tante Jos
Tante Jos zat in de oorlog in het verzet. Haar verhaal heeft ze al verschillende keren verteld. Maar kloppen die verhalen wel. Een nichtje gaat op zoek naar het ware verhaal van Tante Jos.

Trees
Project om onderzoeksjournalistiek te combineren met publieksparticipatie. Jonge onderzoekers duiken in een onderwerp, gecoacht door een ervaren journalist. Het publiek stelt vragen en denkt mee.

Tzumcast
Een panel van vier mensen leest een boek en discussieert daarover. Eenvoudige formule, die prima werkt. Voor wie van lezen en van boeken houdt.

U

Uitgelezen verhalen
Verhalen worden voorgelezen in het theater en daarna wordt erover nagepraat met de auteur, de vertaler of een andere direct betrokkene. Te weinig bekende podcast. Probeer eens.

Uitgesproken
Podcast van het collectief Schik, dat ook Bob maakte. Uitgangspunt is steeds een krantenartikel. Naar aanleiding daarvan duiken de makers in een zaak en proberen te achterhalen hoe het zit met bijvoorbeeld psychiatrie en baby's, of met een Afghaan die neergestoken is.

V

Het verlies van België
Geschiedenispodcast over het ontstaan van België. Hoe heeft dat zich in 1830 afgescheiden van Nederland? Degelijke en boeiende podcast.

Het verloren hoofd
Jonge radiomakers komen in contact met iemand die ervan overtuigd is dat ergens in Nederland het hoofd bewaard wordt van een Indonesische verzetsstrijder. Een speurtocht, in Nederland en Indonesië.

Verstrikt
Indrukwekkende podcast over zelfdoding. De podcastmaker heeft zelf met zelfmoordgedachten geworsteld en gaat op zoek naar manieren om zelfdoding te voorkomen. Onder andere gesprekken met nabestaanden. Toppodcast!

Venezia
Presentator wandelt door Venetië en vertelt boeiende anekdoten over de stad. Begenadigd verteller; je  hangt aan zijn lippen. Veel muziek tussendoor. Per uitzending een thema, vaak gekoppeld aan het soort mensen dat in Venetië gewoond heeft, zoals componisten en schilders.

Vertel Mij Wat!
Mensen die in de Betuwe wonen, vertellen verhalen die ze zelf hebben meegemaakt. Niet alle verhalen spelen zich af in de regio, maar veel wel. Soms worden de verhalen in een (goed verstaanbaar) dialect verteld.

Vink, Dé podcastgids van Nederland
In elke uitzending worden drie podcasts beoordeeld. Format is in de loop van de uitzendingen soms licht gewijzigd. Tegenwoordig worden podcasts besproken waarover een van de drie presentatoren enthousiast is.

W

Waarom
Het ex-vriendje van de podcastmaakster is jaren geleden door zelfdoding om het leven gekomen. Nu gaat ze op zoek naar wat daarover bekend is. Een speurtocht. Integer gemaakt.

Wat mij raakt
Heel korte afleveringen. Mensen vertellen wat hen raakt.

De wereld van Jan de Man
Podcastmaakster wil kennismaken met een ex-crimineel. Dat wordt 'Jan de Man'. Ze probeert te begrijpen hoe hij denkt. Ze vraagt zich af of hij de criminaliteit wel echt achter zich gelaten heeft en of dat gevolgen heeft voor  haar veiligheid. Podcast roept de vraag op in hoeverre dit non-fictie is.

Wetenschap vandaag
Wetenschapsnieuws. Korte items, heldere uitleg, zodat leken ook kunnen snappen waarover het gaat.

Winteruur
Een soort avondsluiting. De gast brengt een stukje tekst mee en leest voor. Kort gesprek en nog een keer voorlezen. Grote diversiteit aan gasten, maar steeds dezelfde, boeiende presentator: Wim Helsen, die altijd zijn hond bij zich heeft.

Wolfgangs woorden
Beeld van het leven van Mozart, aan de hand van zijn brieven. Geen lange verhalen, maar Mozart direct aan het woord. Verfrissend.

Woodstock
Vijftig jaar na het beroemde popfestival Woodstock een vierdelige podcast, over de festivalcultuur in de jaren zestig. Tijdsbeeld.

Z

De zomer van 1945
Allerlei aspecten van de zomer van 1945. Het land is bevrijd, maar het gewone leven is niet altijd even gemakkelijk op te pakken. Over bijvoorbeeld een dierentuin met opstartproblemen, een bakker die moeilijk aan suiker komt, een ondergedoken meisje dat wacht om opgehaald te worden.

De zomer van '69
Aandacht voor Woodstock natuurlijk, maar ook voor de rellen bij de Stonewall Inn, de Dolle Mina's en de maanlanding.

De zonnekoning
Degelijk beeld van Lodewijk XIV. Veel informatie, boeiend verteld, doorsneden met passende muziek. Na de documentaire ben je echt goed geïnformeerd. Podcastmaker maakte ook Het hart van Napoleon.

Zwijgen is geen optie
Gesprekken met inspirerende mensen. Ze werken, elk op zijn of haar manier aan een betere wereld. Nodigt uit tot nadenken.

De gelukzaligen (Willem Brakman)

Gewoonlijk hou ik zo'n beetje bij wat er uitkomt aan Nederlandse literatuur, al ontmoedigt dat ook: je kunt niet alles lezen en zelfs niet alles waar je erg nieuwsgierig naar bent. Daarnaast is er nog veel uit de oudere literatuur wat ik niet gelezen heb. Er zijn bijvoorbeeld nog romans van Bordewijk, Boon, Vestdijk, Couperus waar ik nooit aan toegekomen ben.

In 2018 las ik Het glinsterend pantser van Vestdijk en Debielen en demonen van Willem Brakman. Dat beviel mij goed. Tussen de ongelezen boeken die in mijn huis altijd voorhanden zijn, vond ik nog een Brakman: De gelukzaligen (1997).

Schiermonnikoog

De hoofdpersoon, Potter, is depressief en zijn 'huisdokter' heeft hem geadviseerd er eens helemaal uit te gaan. Dat doet Potter: hij gaat naar Schiermonnikoog. Het is het begin van het toeristenseizoen en langzaamaan wordt het eiland bezet door mensen van buiten. Potter heeft al een adres geregeld, maar daar kan hij slechts tijdelijk verblijven. In de loop van het boek zal hij verschillende keren verkassen.

Op het eiland ontmoet hij diverse kunstenaars, bijvoorbeeld de dichter Potjewijd. Dat is een opmerkelijke naam. In de meest recente roman van Maarten 't Hart, De nachtstemmer, komt er overigens een Gabriël Pottjewijd voor.

De dokter heeft Potter aangeraden om alles op te schrijven, het daarna te verfrommelen en dan in de ton te gooien bij het postkantoor. 'Het was een nieuwe therapie en had al heel wat mensen geholpen hun depressie kwijt te raken.'

Depressie

Potter is wel depressief, maar somber kun je hem eigenlijk niet noemen. In sommige opzichten is hij wel wat gelaten. Aan de andere kant lijkt hij zijn depressie ook te koesteren:

'Nee,' zei Potter, 'kinderen van anderen en mijn depressies hebben me altijd voor 't ergste behoed.'

Soms gebruikt hij zijn depressie ook als excuus:

'Als je wat dwarszit, dan sterkte,' zei Potter humeurig, want hij had geen zin zich in de misère van een ander te verdiepen, tenslotte was hij depressief. 

Koperlith, bij wie hij aanvankelijk in huis is, vraagt aan Potter wat eigenlijk een depressie is.

'Een manier van zitten,' zei Potter, 'die je als het ware opgedrongen krijgt. Het is de blik van de beddensprei en ook die van omkrullende boeken in een zonovergoten etalage.
'Is daar wat aan te doen?' vroeg Koperlith, die weer verder liep, 'pillen of zo?'
'Vergeten is het beste,' zei Potter, 'normaal is dat je dat kunt, op zijn minst zo nu en dan. Ik kan het nooit.'

Eiland der gelukzaligen

Tussen de hoofdstukken over Potter door, krijgen we het verhaal van 'het eiland der gelukzaligen', in het boek ook wel eens Ultima Thule of Cythera genoemd, waar zich een heel ander verhaal afspeelt. Aannemelijk is dat dat verhaal verzonnen is door Potter. Misschien zit het alleen in zijn hoofd, maar hij zal het wel opgeschreven hebben. Over wat hij schrijft, lezen we:

de vertalingen in zijn cahier van zijn diepe roerselen verbaasden hem soms zelf en troostten hem. 

Schiermonnikoog is mede de oorzaak van wat Potter bedenkt. In een gesprek tussen twee mensen gaat het daarover:

Daarom gaf het dwalen over het eiland hem zo'n grote beeldende kracht, als ontstond in hem het absolute beeld van die dingen. 

Buiten ruimte en tijd

Plaats van handeling is een ander eiland, dat overigens ook Schiermonnikoog had kunnen zijn. Het lijkt buiten de tijd te staan, zodat er personen uit verschillende tijden in kunnen verschijnen. Het zou zich ook nog buiten de ruimte kunnen bevinden, waardoor het overal kan zijn, zelfs op hetzelfde moment. We komen personages tegen als Machiavelli, Don Pasquale (die we kennen uit de opera van Donizetti). de gravin van Bentinck, Vosmeer de Spie (Vondel, ja), Cagliostro.

Er komt een cycloop met een monocle in voor en het orakel van Delphi wordt geraadpleegd. De godenwereld is niet meer wat die geweest is, en het is nog maar de vraag of de goden nog willen verschijnen.

In alle opzichten is De gelukzaligen een wonderlijk boek. Wie het verhaal precies wil volgen, raakt ongetwijfeld de draad kwijt in de passages over het eiland der gelukzaligen, maar ook in het verhaal over Schiermonnikoog staan wonderlijke gedeelten.

Geestig

Maar dat maakt de roman ook zo intrigerend. Je kunt het best het verhaal ondergaan en je mee laten voeren door de taal van Brakman, die prachtig is. Hij is bijzonder geestig, zeker in de dialogen. Op een gegeven moment legt Potter het aan met mevrouw Venema. Tijdens hun gesprek is er elke keer misverstand over welke van haar mannen ze nu bedoelt. Die verwarring is heerlijk.

Brakman houdt verder van opsommingen van zaken die je niet zo gemakkelijk bij elkaar brengt. Het lijkt dan of de schrijver zich mee laat voeren door zijn associaties:

Nerveus zocht de adel naar de hiërarchie maar te veel was vlottend geraakt: graven, baronnen, doorluchtigheden, titulair-vorsten, enkele wasfiguren, een paar abten, wat monsignori, ministers, metropolieten, vicomtes, mesalliances, tafelzilver, apanages en prerogatieven.

Ook in de beschrijvingen van personages is Brakman vaak geestig.

Alleen de actuele geliefde van de dichter gaf hem gelijk, het was een Frans meisje, dat goed Hollands sprak maar lelijke handen had, korte vingers en aan de blauwige kant. Een verveelmeisje, lusteloos, geheel oncreatief, planloos, onmachtig en voortdurend ontstemd.

De beschrijving gaat nog verder, maar dit geeft al een goede indruk.

De beschrijving van kunstenaarsgemeenschap op het eiland is satirisch. Er is bijvoorbeeld iemand die altijd praat over het laatste hoofdstuk van zijn boek dat nog geschreven moet worden. Ook de verwijzingen naar de Nederlandse literatuur zijn grappig. Naar Roland Holst bijvoorbeeld:

Vreselijk, ik verloor haar, vaak zag ik haar langs de vloedlijn waar zij hoog liep te spreken.

De verwijzing naar Ghijsbrecht van Aemstel is al genoemd, maar ook De waterman van Van Schendel komt in dit boek voor en 'het gebouw der Koffiveilingen' zal wel naar Multatuli verwijzen.

Gelukzaligheid

Hoe zit het met de gelukzaligheid? Al in het begin van het boek wordt gezegd dat het paradijs der geslaagden de hel is der niet geslaagden. De gelukzaligheid is dus niet voor iedereen weggelegd, of betekent voor iedereen wat anders.

Volgens de dichter op Schiermonnikoog is gelukzaligheid 'een uiterste aan taal.' Voor de graaf Von Launitz (de cycloop) is de gelukzaligheid een toestand die te vergelijken is met een halfslaap, een dadenloosheid. Misschien is de gelukzaligheid iets wat je overkomt en waar je verder weinig invloed op hebt. Het personage de prinses zegt tegen het einde van het boek: 'Men kan de gelukzaligheid niet verdedigen zonder haar te verliezen.'

Voor de lezer is de gelukzaligheid misschien wel zich te verliezen in een boek, meegevoerd te worden door andermans hoofd in werelden die anders voor stervelingen onbereikbaar zijn. Of af en toe een beetje Brakman helpt tegen depressies weet ik niet, maar het lijkt me een middel tegen vele kwalen.

Podcast: Grote verwachtingen, Berlijn - Het verhaal van de muur, JazzTrain Klassiek

Ook weer drie podcasts in deze week: gesprekken met Geert Mak naar aanleiding van zijn boek Grote verwachtingen, een podcast over Berlijn en de Berlijnse Muur en een podcast met oude jazzmuziek.

Grote verwachtingen

Geert Mak is overal. Net als bij In Europa is hij overal te zien en te horen naar aanleiding van het vervolg, Grote verwachtingen. In dit boek gaat hij verder waar zijn vorige boek stopte. Dat eindigde hoopvol wat Europa betreft. Wat is er terechtgekomen van die grote verwachtingen? 

In een podcasts van de uitgeverij Atlas/Contact gaat Mak in gesprek met Chris Kijne, vier afleveringen lang. Een mooi, helder gesprek. Iemand die het boek niet gelezen heeft, krijgt toch een goede indruk en er worden een paar punten mooi uitgelicht. 

Even terzijde: hou de podcasts van Uitgeverij Atlas/Contact in de gaten. Er zijn ook mooie, korte series geweest met interviews met Jan Brokken, Ewoud Kieft en Dick Swaab. 

Ook in Vlaanderen wordt er aandacht besteed aan Mak. Op de Belgische zender Klara, hier al vaak genoemd is er een gesprek in vijf afleveringen. Interviewster is Nicky Aerts  en er is ook in elke uitzending een deskundige aanwezig. 

Het zijn heerlijke gesprekken: Aerts luistert scherp, maar is ook goed op de hoogte en kan daardoor goede vragen stellen. De deskundigen geven zinvolle en dus boeiende aanvullingen. En met zijn drieën ontstaat er een heus gesprek, waarbij Mak natuurlijk veel ruimte krijgt. 

De vijf afleveringen verschenen op vijf achtereenvolgende dagen. Het waren uitzendingen van het programma Pompidou. Naar die podcast heb ik ook nog even gekeken, maar daarvan verschijnt zo veel dat het me de moed een beetje ontnam. Ik heb nu al amper tijd om alle podcasts te beluisteren die ik wil horen. Maar wie weet, kan ik me niet inhouden en download ik binnenkort toch enkele afleveringen.

Over Grote verwachtingen is of gaat ook een televisieserie van start, gemaakt toen Mak nog aan het boek werkte. De afleveringen worden in twee reeksen uitgezonden.

Berlijn -Het verhaal van de muur

Nog maar een podcast van Klara - ik kan er niets aan doen. Vorig jaar was het dertig jaar geleden dat de Berlijnse muur viel, een mijlpaal in de geschiedenis. Daar moest natuurlijk aandacht aan besteed worden en dat is ook gebeurd.

De zender Klara deed dat in een podcast van vier behoorlijk lange afleveringen: ongeveer honderd minuten per aflevering. De twee personen met wie we steeds te maken krijgen, zijn Karin Billiet en Piet de Moor.

De Moor bezoekt al sinds de jaren zeventig Berlijn en heeft zich er uiteindelijk ook gevestigd. Hij is goed thuis in de stad. Karin Billiet heeft een veel kortere geschiedenis met Berlijn, van na de val. Ook zij weet best het een en ander.

Het is prettig dat beide gidsen zo betrokken zijn bij de stad. Ze lopen door de stad en nemen ons mee op hun wandelingen. Dat ter plekke praten over het leven in Berlijn werkt veel beter dan een gesprek in de studio gedaan zou hebben. We horen soms achtergrondgeluiden en de Billiet en De Moor beschrijven wat ze zien.

Ze weten door wat ze aan elkaar en aan ons vertellen een levendig beeld op te roepen, met mooie anekdotes. En natuurlijk is er, zoals altijd bij de podcasts van Klara, ruim tijd voor bijpassende muziek.

De podcast maakt nieuwsgierig. Naar aanleiding van een lied van Wolf Biermann googelde ik hem en voor ik het wist was ik verdiept in allerlei wetenswaardigheden, die niets meer met hem te maken hadden, maar wel met de DDR, zoals het boeiende leven van Christa Wolf, ooit informante van de Stasi, maar later door dezelfde dienst in de gaten gehouden.

Dat laatste heeft eigenlijk niet met de podcast te maken, maar het maakt duidelijk hoe gretig zo'n podcast je kan maken en hoe die je kan laten beseffen dat er nog heel veel is dat je eigenlijk ook wilt weten.

Berlijn - Het verhaal van de muur is een enthousiasmerende podcast, die iedereen zichzelf zou moeten gunnen.

Jazztrain Klassiek

Vaak kom je, al zoekend, van de ene podcast bij de andere. Van tijd tot tijd luister ik naar podcasts over jazz. Ik schreef eerder al over All that jazz (even naar beneden scrollen) en Jazziness. Er zijn ook veel buitenlandse podcasts over jazz, bijvoorbeeld In the groove.

Al zoekend kwam ik op JazzTrain Klassiek, een podcast van Studio 040, Eindhoven en omgeving. Nooit van gehoord, maar ik heb me geabonneerd. Presentator is Willem Weijts. Hij leest verbindende teksten voor en dat is duidelijk wat minder sappig dan de vertellende presentator bij All that jazz, uit het oosten des lands.

De teksten zijn helder en ze zijn kort, zodat er veel tijd overblijft voor de muziek. Vooroorlogse jazz, met aandacht voor bijvoorbeeld New Orleans, Dixieland en swing. Vaak staat er een artiest (of een band) centraal. Aan het eind van de uitzending heb je echter ook een beeld van de jazz in die tijd. En als je geen zin hebt om nauwkeurig te luisteren naar de teksten, heb je altijd de muziek nog.

Toen ik dit stukje voorbereidde kwam ik op deze pagina, waar ik te weten kwam dat er ook nog een podcast JazzTrain Modern is. Daar heb ik nog niets van gehoord, maar ik heb me er alvast op geabonneerd. Zal ook wel lekkere muziek zijn.

Angel Wings 6: Atomic (Hugault / Yann)

Series werken vaak het best als je ze helemaal volgt: je leert de karakters van de personages beter kennen, ziet de lange verhaallijnen en pikt ook verwijzingen naar wat eerder gebeurd is beter op. Het is mooi als daarnaast de afzonderlijke albums toegankelijk zijn voor een toevallige lezer.

Bij de reeks Angel Wings ben ik zo'n toevallige lezer: nooit eerder las ik iets van deze serie. Ineens zit ik met deel 6, Atomic, in handen. Ik val dus midden in een verhaal en moet proberen er iets van te maken.

WASP

Nog voor het verhaal begint, lees ik, voor in het album, dat het WASP-insigne op de voorkant  gecreëerd is door Florence Reynolds, zelf een ex-WASP, die na de oorlog juwelierster werd. Dat WASP moest ik opzoeken: Hier las ik dat het Women Airforce Service Pilotes betekent. Het gaat om een groep vrouwen die testvluchten maakten, piloten trainden en vliegtuigen verplaatsten.

Dat zo'n echt insigne is gefotografeerd en ook nog door iemand die werkelijk bij de WASP heeft gezeten, maakt het meteen interessant. Op de titelpagina is een satirisch gedicht opgenomen dat in 1945 in omloop was. Het gedicht spot met de bemanning van kolonel Tibbets, die weer een rol speelt in dit album. Je weet dus dat het verhaal dat je gaat lezen weliswaar fictie is, maar dat er aandacht is geweest voor de historische bedding.

Verder krijgen we een speellijstje: muziek om naar te luisteren terwijl we het album lezen. Vera Lynn natuurlijk, maar ook The Andrew Sisters en 'Enola Gay' van Orchestra Manoeuvres in the Dark. Daar heb ik mij overigens niet aan gehouden, maar zo'n lijstje zegt iets over de aandacht waarmee het album is gemaakt en over het totaalplaatje dat de makers voor ogen hadden.

Chantabele kolonel

Het verhaal start in juni 1935, als een politieagent iemand betrapt met een minderjarig meisje in zijn auto, met wie hij duidelijk geen eerbare bedoelingen heeft. Het blijkt Paul Tibbets te zijn, die later kolonel zal worden. Als zijn verleden boven water dreigt te komen, is hij natuurlijk chantabel.

Het verhaal gaat verder in 1944. Hoofdpersoon is Angela McCloud, wier zus Maureen op duistere wijze om het leven gekomen is. Ze wil opheldering en wil daartoe de direct betrokkenen spreken. Dat valt nog niet mee, want niet iedereen wil het achterste van zijn of haar tong laten zien. Mogelijk hebben sommige personen iets te verbergen.

Beetje bij beetje krijgt Angela, en met haar de lezer, een beeld van wat zich heeft afgespeeld. Tegen het einde zijn er enkele plotwendingen die de aandacht van de lezer vasthouden. Daardoorheen slingert zich de verhaallijn van Paul Tibbets, die ook verbonden is met die van Angela: hij was verliefd op Maureen en wilde daar zelfs zijn huwelijk voor op het spel zetten.

Vliegtuigen

Belangrijk zijn natuurlijk de verschillende typen vliegtuigen. Aan de binnenkant van het kaft en op het schutblad is de Boeing B-29 Superfortress getekend vanuit verschillende perspectieven en er is een lijstje met de technische gegevens.

Van vliegtuigen heb ik geen verstand en ik ben ook geen vliegtuiggek, maar ik kan me voorstellen dat mensen die van vliegtuigen houden, smullen van dit soort albums. De vliegtuigen zijn in al hun glorie tot in detail te zien, met liefde getekend.

Niet alleen de vliegtuigen overigens. De auto waarin Paul Tibbets op de eerste pagina betrapt wordt met een minderjarig meisje kent dezelfde detaillering. Ik ben ervan overtuigd dat alle details (bij bijvoorbeeld het dashboard) kloppen.

Soms is er het vermoeden van enig effectbejag in de tekeningen, bij bijvoorbeeld een bloederig verhoor of het gezicht van iemand die huilt, maar technisch is dat ook allemaal best goed gedaan. De inkleuring is wat gladjes, maar efficiënt en de juiste sfeer oproepend.

Psychologie

Doordat ik niet zoveel geef om vliegtuigen, behoor ik waarschijnlijk niet meteen tot de doelgroep, maar ik heb me niet verveeld bij het lezen. Het verhaal zit goed in elkaar. Niet alleen omdat je wilt weten hoe het afloopt, maar omdat het psychologisch ook interessant is.

De figuur van Dora Dougherty bijvoorbeeld, een stoere vrouw, 'one of the guys', maar geen schoonheid. Die krijgt op een gegeven moment Maureen naast zich die dat wel is. Je voelt wat er wringt tussen die twee. Waartoe dat allemaal heeft geleid, kan ik hier niet uit de doeken doen, omdat dat het toekomstige leesplezier zou verminderen. Maar aan het eind van het verhaal heb je een ander, completer beeld van Dora dan aan het begin.

Voor mij is dit deel van Angel Wings een onderhoudend album, prettig om te lezen, prima om te bekijken. Er zullen lezers zijn die voluit enthousiast zijn. Dat kan ik me goed voorstellen.

Reeks: Angel Wings (Pacific)
Deel: 6 Atomic
Scenario: Yann
Tekeningen: Romain Hugault
Uitg. Silvester
's-Hertogenbosch 2019, 48 blz. hardcover €19,95