In het oog (Marijke Schermer)

Hoe het zo gelopen is, weet ik niet, maar het lijkt alsof de boeken die ik de laatste tijd gelezen heb, naar elkaar verwijzen. De keuze van die boeken was echter vrij toevallig. Tenminste, in mijn beleving. Onlangs schreef ik over Vissen vangen van Annelies Verbeke. De hoofdpersoon moet het einde van een relatie verwerken, maar ze stort zich op het activisme. 

In het oog van Marijke Schermer begint met het einde van een relatie, die tussen Bee (Beatrice) en de microbiologe Nicola. Marie, Nicola's dochter, is klimaatactiviste. De boeken hebben niets met elkaar te maken, maar sommige gedeelten rijmen. 

Na In het oog las ik Raam, sleutel van Robbert Welagen. En ook dat heeft parallellen met het boek van Marijke Schermer. Die zal ik noemen als ik over dat boek ga schrijven. 

Bee maakt een eind aan de relatie met Nicola, die zeven jaar geduurd heeft. Ze zegt dat ze wel houdt van wie Nicola is, maar niet van hoe ze is. Nicola laat namelijk haar gevoelens niet zien. Daar liep ook een eerdere relatie op stuk, die met Kristof, de vader van Marie. 

Wat er van je verwacht wordt

Omgaan met anderen gaat voor Nicola niet vanzelf. Ze moet bedenken wat van haar verwacht wordt en daar kan ze zich naar gedragen. Als Bee weg is (zonder dat duidelijk is of dat nu echt het einde van de relatie is), laat Nicola niets van zich horen, al overweegt ze het wel. 

Ik vroeg me af of ik haar moest appen, of ik bezorgdheid moest voelen, of er iets was wat iemand in de situatie waarin ik me bevond hoort te doen. 

Ze is zich er steeds van bewust dat anderen iets van haar verwachten en ze kan niet vertrouwen op haar mechanismen, want die ontbreken. 

Ik had me voorgenomen om te zeggen: wat fijn om je te zien. Dat was het uitputtende van een relatie, dat alsmaar nadenken over wat je moet doen en zeggen, over wat die ander denkt en verwacht en de pogingen daaraan tegemoet te komen, al die antwoorden die je paraat moet hebben. 

Bacterie

Op haar werk lopen de zaken ook niet vanzelf. Ze doet onderzoek naar een bacterie die sterke groei bewerkstelligt. Dat zou toegepast kunnen worden bij bijvoorbeeld kweekvlees, of bij een tumor. Maar Nicola krijgt de groei niet onomstotelijk aangetoond en haar onderzoeksaanvraag is afgewezen. 

Er komt ook nog een man op haar pad. Later zal blijken dat hij Louis Kosta heet. Ze volgt hem en dringt zelfs zijn huis binnen. Na een tijdje knoopt ze een relatie met hem aan, zonder hem te vertellen wat ze allemaal heeft uitgehaald. Eigenlijk observeert ze hem als de bacterie. 

En dan is er nog het verleden. Na de scheiding van haar ouders, lukt het haar vader Felix niet om zijn leven op de rails te houden. Hij schrijft brieven aan zijn dochters, maar een deel daarvan wordt niet geopend. Als Nicola dertien is, neemt hij een overdosis slaappillen. Na zoveel jaren besluit Nicola de brieven te gaan lezen. 

Op scherp

Nadat Bee weg is, komen er dingen op scherp te staan in het leven van Nicola. Dat ze zomaar rondsnuffelt in het huis van Louis Kosta, moet een keer fout gaan en dat onderzoek naar die bacterie is niet helemaal zuiver. Al een keer eerder heeft Nicola een van haar onderzoeken een duwtje gegeven. Ze publiceerde erover voordat ze het helemaal rond had, maar controleonderzoeken gaven haar gelijk. Nicola vindt dat geen fraude met de data, hooguit met de methode. 

Nu het geld voor haar onderzoek niet vrijkomt, heeft ze iets soortgelijks nodig bij waar ze nu mee bezig is. 

Mijn intuïtie zei me dat ik iets op het spoor was en om het keiharde bewijs te leveren had ik middelen nodig, die ik pas zou krijgen als ik een vermoeden van bewijs kon overleggen, als ik één stap verder was, dus zette ik mezelf één stap verder op de weg die ik zo helder voor me zag. 

Door de brieven van haar vader te lezen, gaat ze de confrontatie met haar verleden aan. Al die dingen gebeuren ongeveer tegelijkertijd. Je zou kunnen zeggen dat ze zich in het oog van de storm bevindt. De titel, In het oog, heeft ook te maken met een variant op een uitdrukking: in het oog, in het hart. En de hele roman door gaat het over waarnemen en over gezien worden. 

Ook om Nicola heen loopt de spanning op: haar dochter Marie bereidt een grote actie voor en ook Louis heeft wat te bekennen. 

Een nieuw begin?

Sommige van de verhaallijnen lijken uit te lopen op een ondergang, maar misschien is het het einde niet, maar een nieuw begin. Dat zeggen in ieder geval de laatste regels van de roman. 

In het oog is een prachtige roman over iemand die de grip op haar leven kwijtraakt, maar misschien brengt haar dat juist een stap verder. Nicola is een gecompliceerde vrouw, ook voor haarzelf. Maar langzaam aan krijgt ze meer zicht op wie ze is. 

Bee heeft tegen haar gezegd dat ze zich niet kan hechten, maar dat ze een freischwebend stuk ruimtepuin is. Maar ze is wel nieuwsgierig naar Louis (zoals ze dat is naar haar bacterie). Voor die observatie is een zekere afstand nodig, maar misschien kan Nicola die afstand niet volhouden, waarna ze niet meer zo freischwebend kan zijn. 

Blaman

De achternaam van Louis is Kosta, net als die van een personage in Eenzaam avontuur van Anna Blaman. In die roman heeft de hoofdpersoon Alide een relatie met een vrouw gehad, voordat ze trouwde met haar man Kosta.  Een van de motto's van In het oog is van Anna Blaman, over iemand die zich 'een woudloper in het labyrint van Eros' noemt, 'Zonder de draad van Ariadne'. 

Er zijn meer verwijzingen naar literatuur. Bijvoorbeeld naar Langs lijnen van geleidelijkheid van Louis Couperus, over een vrouw die eerst veel moet zwerven voordat ze haar bestemming vindt. Dat Liefde en goudvissen van Jacques Gans en Het onverwachte antwoord van Patricia de Martelaere genoemd worden zal ook wel niet voor niets zijn, maar die boeken heb ik (nog) niet gelezen. 

Eerlijk

Uiteindelijk wordt Nicola gedwongen om eerlijk te zijn, tegenover Louis en tegenover zichzelf. Ze moet onder ogen zien hoe haar vader, zoveel jaren na zijn dood een rol speelt in haar leven en hoe haar dat al die tijd mede bepaald heeft. 

Haar vader voelde zich onzichtbaar voor de wereld. Nicola heeft al verschillende keren het verwijt gekregen dat ze zich niet laat zien. Het eerste motto voor in In het oog is van Donald Winnicot: 'It's a joy to be hidden, but a disaster not to be found.' Misschien kun je pas door de ander gevonden worden als je eerst jezelf gevonden hebt. Of misschien vind je juist jezelf in het oog van de ander. 

In het oog is een prachtige roman, waarin je maar blijft lezen, omdat je wilt weten hoe het met Nicola afloopt. En als je de laatste bladzijde gelezen hebt, blijft er nog genoeg over om over na te denken.