De pen in het hart (Chrétien Breukers)

Chrétien Breukers heeft al verschillende romans geschreven waarin de hoofdpersoon Thomas Meerman is. Dat personage zit dicht aan tegen de schrijver zelf. Niet al die romans las ik, maar wel bijvoorbeeld Praag aan zee (2022). Enkele linkjes naar besprekingen van werk van Breukers plaats ik onderaan. 

Bij Praag aan zee viel me de lelijke omslag op. Die is bij De pen in het hart niet veel beter. Misschien is het een kwestie van smaak, maar ik heb de indruk dat er geen professionele vormgever aan te pas is gekomen. Verder is het boekje overigens mooi uitgegeven, met flappen. 

Heel lang dacht ik dat in De pen in het hart verteller en schrijver samenvielen. Pas op bladzijde 87 kom je erachter dat Thomas de hoofdpersoon is en op bladzijde 106 lees je dat het Thomas Meerman is. Dan ben je al bijna door het boek heen. 

Titel

Al in de eerste zin van de roman wordt verwezen naar de titel:

Ik steek een pen in mijn hart, trek hem terug en kijk naar de punt. Rood. Dit is wat je te zien krijgt als je een pen in je hart steekt. Iets roods. Op papier houdt dat rode niet. Het is al weg voordat het de kans krijgt te drogen. 

Meerman steekt een pen in zijn hart, maar hij krijgt blijkbaar niet op papier wat er in zijn hart zit. De hele roman lijkt dan ook een vermijding van het echte onderwerp. Dat wordt wel enkele keren genoemd, maar slechts kort. En als Meerman het noemt, praat hij over zichzelf in de derde persoon. 

Ik zou tot het verhaal komen, het verhaal vertellen - een man die zijn dochters nooit ziet en er vals van wordt beschuldigd dat hij ze zou hebben verlaten, bewust en met voorbedachten rade verlaten. Wat hij niet deed. Hij verliet ze voor een vrouw die hem jaren het leven onmogelijk maakte en die daarna de deur naar contact (met de dochters) op slot deed. 

Dat is een verhaal dat ik zou willen lezen. Liever dan het lijstje met dingen die je niet kunt doen als je aan het doodgaan bent, het van tijd tot tijd hameren op de trits 'haat, liefde en lust', of enkele bladzijden slecht proza die door AI zijn gegenereerd. Meerman zegt dat hij er in een volgend boek over zal vertellen. Hij laat de lezer wachten. 

Grootspraak

Maar misschien wacht Meerman zelf ook:

Ik moest eerst uit het decor van mijn jeugd stappen en wachten tot mijn familie was uitgestorven, wat nog steeds niet is gebeurd. Ik wacht en als ik nog heel veel langer moet wachten, neem ik het uitmoorden zelf ter hand. 

Dat laatste zal wel grootspraak zijn. Meerman is niet vies van grote woorden. Hij gebruikt ook steeds cursiveringen, waarbij mij niet duidelijk is of dat duidt op een onderschatting van de lezer of van zichzelf. En hij wil de wereld (of op zijn minst Nederland) vernietigen door drie bommen te gooien. Later heeft hij overigens zelf kritiek op dat hoofdstuk. 

Het zijn passages waar ik me als lezer doorheen moest worstelen. Een enkele keer blijkt dat ook de bedoeling te zijn. 

De ambulancebroeders klappen een draagbaar uit en willen de bloedende man erop leggen. Hij weigert. Ze beginnen te proberen om hem op te tillen. Het gaat zo moeizaam als de voorgaande zin eruitziet. 

Dat vind ik dan wel weer grappig. 

Gefragmenteerd

Net als bijvoorbeeld Praag aan zee is De pen in het hart gefragmenteerd. Om het andere hoofdstuk is gevuld met observaties van Meerman in de metro. Daarbij vervalt hij wel eens in maniertjes, bijvoorbeeld het herhalen wat hij net heeft gezegd. 

Soms zit de vrouw die hemels glimlacht in de metro. Ze glimlacht hemels.

In de metro zit een Japanse vrouw die is verkleed als prinses. De mensen in de coupé kijken naar haar, alsof ze een Japans vrouw zien die zich heeft verkleed als prinses. 

In de metro zit een dwerg. Ik weet niet of je het woord 'dwerg' nog mag gebruiken, maar het is wel een dwerg. 

Wat willen we nog meer? Een goede vraag. Wat willen we nog meer. 

Het fragmentarische zorgt voor een losse vorm, waarbinnen de verteller alle mogelijkheden heeft. Er is geen lijn die hij moet volgen, hij kan alle zijpaden bewandelen. Als Meerman daarbij de literatuur betrekt, ben ik meteen geboeid, of het nu over Nicolien Mizee, Koenraad Goudeseune, Rudy Kousbroek of Richard Brautigan gaat. 

Geen hoofdpad

Maar soms maken de zijpaden de indruk te vrijblijvend te zijn en soms heb ik me tijdens het lezen verveeld. Eigenlijk is 'zijpaden' eigenlijk niet het goede woord, omdat er nauwelijks een hoofdpad is en het gaat misschien juist wel om de zwerftochten van de gedachten. Maar ik mis toch de lijn, het verhaal. Hoezeer Meerman ook de wereld buiten hem observeert, De pen in het hart is voor een groot deel een egotistisch boek dat vooral over Meerman zelf gaat, waarbij hij tegelijkertijd vermijdt waarover hij het echt zou willen hebben: dat hij geen contact meer heeft met zijn dochters. 

De pen in het hart oogt als een werk in ontwikkeling, waarbij de verteller van tijd tot reflecteert op wat hij geschreven heeft. Er is ook een redacteur die zich afvraagt of de stijl niet te kaal geworden is. Of zoals Meerman schrijft: te káál. Zo'n kijkje in de keuken en die losheid van vertellen hebben hun charme, maar het is me niet genoeg. 

In deze korte roman staan goede passages. Meerman vertelt bijvoorbeeld hoe hij als kind soms met zijn vader mee moest naar een klooster waar een oude tante op sterven lag. Mooi vertelt en zo zijn er meer mooie passages. Maar ik  wil van Breukers onderhand een goed boek en voor mij is De pen in het hart dat (nog) niet. 

Chrétien Breukers, De pen in het hart. Uitgeverij Vleugels, 128 blz. € 24,50

Eerder schreef ik over:

Praag aan zee

Lot

De zomer haalt nog één keer uit

Het eerste gedicht

Een zoon van Limburg