Rasit Elibol is redacteur bij De Groene Amsterdammer en samensteller van De nieuwe koloniale leeslijst (2021). In de inleiding maakt hij niet duidelijk hoe het boek ontstaan is. Is dit een verzameling artikelen die eerder in De Groene Amsterdammer zijn gepubliceerd? Dat zou zomaar kunnen. In ieder geval zijn het allemaal stukken over boeken die iets met de voormalige koloniën van Nederland te maken hebben.
Volgens Elibol is het hoog tijd om de traditionele canon te herzien, zodat iedereen zich kan herkennen in die verhalen. Weliswaar is Anton de Kom toegevoegd aan de canon van Nederland, maar daarmee ben je er niet.
De literaire canon is ook veel te eenzijdig, je vraagt je af in welke wereld de opstellers leven, en dus vinden we het hoog tijd voor een eigen lijst met ook andere stemmen. En niet onbelangrijk: de boeken zijn gelezen en besproken door een zeer diverse groep schrijvers, wetenschappers en essayisten.
Literaire canon
Het is lastig om te bepalen wat 'de literaire canon' is. Er zijn verschillende versies van. De meest recente vond ik hier. Die bevat echter verschillende canons, met daarbij een apart hoofdstuk over (post)koloniale literatuur. Het is wel een lijst die verscheen na De nieuwe koloniale leeslijst. Mogelijk was in 2021 de situatie nog wat anders.
Aan het eind van het document wordt de canon samengevat in honderd boeken, waarvan er acht zich afspelen in de voormalige koloniën. Dat lijkt me een behoorlijke score. Ik noem de titels:
Verrassend
Ontbrekende schrijvers
Zo'n 'leeslijst' is natuurlijk geen canon, al wordt hij wel gepresenteerd als de leeslijst, maar ik mis nogal wat schrijvers. Cynthia Mc Leod dus, maar ook Beb Vuyk, Maria Dermoût, Aya Zikken, Mischa de Vreede, P.A. Daum, Tjalie Robinson, Madelon Székely-Lulofs, F. Springer, Rob Nieuwenhuis/E. Breton de Nijs, Hugo Pos, Jules de Palm, Ellen Ombre, H.J. Friedericy, Willem Walraven, A. Alberts, Alfred Birney, Leo Ferrier, Kester Freriks. Er zijn er ongetwijfeld meer, maar dit zijn namen die me te binnen schieten.
Dat er keuzes gemaakt moesten worden, snap ik wel, maar ik had graag iets gelezen over het keuzeproces. Is er in De nieuwe literaire leeslijst een voorbeeld van het opnieuw lezen van bekende koloniale en postkoloniale literatuur? Is dit een suggestie voor een postkoloniale literaire canon? Dan is het ontbreken van sommige auteurs wel een manco.
De bundel eindigt met een bespreking van Habitus van Radna Fabias. Voor de rest wordt er aan poëzie geen aandacht besteed. Geen Trefossa, Michaël Slory, Rabin Gangadin of Shrinivāsi.
Schrijvers, wetenschappers, essayisten
Maar goed, er staat natuurlijk heel veel wel in De nieuwe koloniale leeslijst en de bewering over die 'zeer diverse groep schrijvers, wetenschappers en essayisten' klopt zeker. Ik noem namen: Gloria Wekker, Manon Uphoff, Alfred Birney, Theodoor Holman, Stephan Sanders, Marja Pruis, Basje Boer, Maaike Meijer, Yra van Dijk, Lofti El Hamidi, Michiel van Kempen, Alfred Schaffer.
De aanpak van de schrijvers verschilt en niet elk boek vraagt om eenzelfde aanpak. Soms wordt vooral een boek onder onze aandacht gebracht, soms ook geeft een essayist een nieuwe visie op een boek. Ik heb het idee dat de schrijvers daar vrij in gelaten werden.
Orpheus in de dessa
Het meest verrassend vond ik wat Alfred Birney schreef over Orpheus in de dessa van Augusta de Wit. In samenvattingen van het verhaal gaat het vaak vooral over twee personen: Bake en Si-Bengkok. Birney wijst ons op een derde persoon, de Indo, die geen naam krijgt in het boek, maar bij alle gebeurtenissen betrokken is.
Birney maakt korte metten met de opvatting dat Orpheus in de dessa een antikoloniale novelle zou zijn. Volgens hem moet je dan heel goed slecht kunnen lezen. En dat treuren van Bake na de dood van Si-Bengkok?
Uiteraard treft de lezer Bake later aan in diepe rouw, want ja, Europeanen horen berouw te hebben na de zonde, dat hoort bij hun christelijke cultuur.
Juist door die rouw wordt Bake 'goed': de Hollander toont gevoel, de Indo niet.
Dat Bezonken rood van Jeroen Brouwers en Het Oostindische kampsyndroom door Marja Pruis in hetzelfde stuk besproken worden, is logisch. Dat ze ook Thuisvaart van Diet Kramer erbij betrekt verraste me.
Veel bijdragen zijn vrij beknopt, vaak nog geen tien bladzijden lang. Maar in een vrij kort bestek lukt het alle schrijvers om je nieuwsgierig te maken naar het besproken boek. Van de vierentwintig boeken die langskomen heb ik er vijftien gelezen en het is prettig als de kennis over die boeken opgefrist wordt of een duwtje krijgt. Andere boeken kende ik soms omdat ik erover had gelezen, andere waren nieuw of bijna nieuw voor mij.
Ik kreeg tijdens het lezen zin om sommige schrijvers te gaan (her)lezen en als een boek zoiets kan bewerkstelligen, doet het iets goeds, denk ik. Door steeds weer artikelen te lezen die gaan over verhalen die zich afspelen in de voormalige koloniën, ontkom je er bovendien niet aan na te denken over de manier waarop daarover verteld is. Er zijn alternatieve verhalen, waardoor de oorspronkelijke wellicht herzien moeten worden. Daar kan De nieuwe koloniale leeslijst zeker aan meehelpen.
Bij Das Mag verschenen ook De nieuwe feministische leeslijst en Jongens waren we, De problematische sekse in de literatuur.
Eerder schreef ik over:
Geen opmerkingen:
Een reactie posten