Lieveling (Kim van Kooten)

Waarom lees je het ene boek en het andere niet? Er is domweg geen tijd genoeg om alles te lezen, maar hoe maak je in vredesnaam keuzes? Daarin kan ik mezelf niet altijd volgen. Boeken die ik eigenlijk wel wil lezen en soms al in huis heb, Dünya van Tomas Lieske bijvoorbeeld, blijven maar liggen en andere neem ik meteen mee uit de winkel en lees ze. 

Lieveling (2015) van Kim van Kooten heb ik een tijd lang genegeerd. Het onderwerp (seksueel misbruik) is belangrijk genoeg, maar het verhaal is gebaseerd op het leven van een bestaand persoon en levert dat wel literatuur op? Eerst zien, zei blinde Maupie. Om een soortgelijke reden heb ik I.M. van Connie Palmen een aantal jaren laten liggen. Te particulier, vreesde ik. Misschien te klef ook. Toen ik het gelezen had, vond ik het best een goed boek. 

Zo verging het me ook met Lieveling. Het is een schrijnend verhaal, gebaseerd op het leven van Pauline Barendregt, vriendin van Kim van Kooten. Wat zij meegemaakt heeft is verschrikkelijk en het lijkt ongepast om te vragen of Van Kooten daar een goede roman van gemaakt heeft. Het antwoord is overigens 'ja'. Ik ben Lieveling niet gaan lezen omdat ik goede literatuur wilde gaan lezen, maar omdat leerlingen het lezen voor hun lijst en dan moet ik het wel lezen. 

Ome meneer

Het verhaal begint in 1975, zoals duidelijk in het boek is vermeld. Puck is dan vijf jaar. Het boek eindigt in 1984, als Puck dus al op de middelbare school zit. Pucks moeder, Patricia, gaat wonen in Zwijndrecht, bij een oudere man, moeders nieuwe partner. Hij heet Ludovicus, maar Puck noemt hem 'ome meneer'. Later noemt ze hem 'Papa'. 

Papa wil graag Pucks haren wassen, verschillende keren in de week, maar dan maakt hij naaktfoto's van haar en hij zit ook aan haar. Dat gaat steeds verder. Patricia heeft niets in de gaten. En Puck moet steeds op haar hoede zijn. Zelfs als ze in de nacht moet plassen kan dat al een reden zijn dat papa bij haar komt. 

Puck heeft wel in de gaten dat het er bij haar anders aan toe gaat dan bij anderen. Niet alleen heeft ze het materieel heel goed (ze krijgt steeds cadeaus), maar haar moeder is ook anders (die kan haar eigen naam niet schrijven) en andere meisjes van haar leeftijd mogen wel zelf hun haar wassen. Ze heeft nachtmerries over haar vader en die zijn zo beangstigend dat ze soms 's nachts wakker blijft. Over de andere kinderen zegt ze:

Ze zijn anders. Ik zie het aan hun ogen, ze kijken vrolijker. dommer. Omdat ze niet bij alles hoeven na te denken. Ik heb soms het gevoel dat mijn hoofd uit elkaar knalt van het denken. Want het is niet alleen op woensdag, vrijdag en zondag. Het kan altijd gebeuren. 

Isolement

Papa isoleert haar. Er komen geen andere kinderen spelen en Puck kan niet naar iemand bellen, want alle telefoongesprekken worden opgenomen. Zo komt ze in een afhankelijke positie. Haar moeder houdt van haar, maar die heeft niet het benul om te zien wat er echt aan de hand is. Ze mag van tijd tot tijd gaan shoppen en dan is ze weer tevreden.

Enkele keren staat Puck op het punt om te vertellen wat er aan de hand is, maar mensen vragen niet door of het komt slecht uit en dan is de gelegenheid weer voorbij. Degene die het dichtst bij haar staat, is een onderwijzer van de basisschool. 

Hij zoekt haar op in het ziekenhuis. Puck is gevallen met gym, maar ze is ook ondervoed. Ze wordt opgenomen en zelfs daar ziet papa nog kans haar te misbruiken. Als Puck haar verhaal aan de onderwijzer heeft verteld, gaan de ontwikkelingen snel. 

De familie van haar moeder komt in actie, maar deze mensen lijken er vooral op uit financieel voordeel uit de situatie te halen. Eigenlijk hebben ze geen aandacht voor Puck. Puck krijgt het nog zwaar, ook als ze niet meer onder invloed van Ludovicus staat. We weten dat het uiteindelijk met Pauline Barendregt goed gekomen is, maar aan het eind van het boek ziet het er niet goed uit voor Puck. 

Machteloosheid

Allereerst is Lieveling een schrijnend verhaal over een meisje dat misbruikt is, zonder dat iemand ingreep. Over datzelfde onderwerp gaat bijvoorbeeld ook Een lamp voor mijn voet van Liesbeth Labeur. Daarover schreef ik hier. De machteloosheid van Puck wordt steeds duidelijker. Het enige wat ze kan doen is praten met iemand over wat er met haar gebeurt, maar dat is bijna niet te doen. 

Kim van Kooten maakt in haar boek duidelijk hoe complex die situatie is en ook dat er na het praten niet meteen een happy ending wacht. Puck moet nog heel wat doorstaan en als je het boek alleen als fictie leest, zou je niet weten of ze het uiteindelijk wel redt. 

Lieveling leest prettig. Van Kooten schrijft ook scenario's en ze kan met kleine middelen de lezer meenemen in de scènes. De juiste details, niet te veel vertellen, niet te weinig. Ze verhult niets, maar ze zet het ook niet extra aan. Er is geen enkel effectbejag en dat is maar goed ook, want dat had de zeggingskracht verminderd. 

Stijl

Puck vertelt in de ik-vorm hoe ze de dingen ervaart. Dat is registrerend: zo gaan de dingen blijkbaar. Over haar grootouders:

Oma Crooswijk praat heel hard. Opa Crooswijk vind ik ook niet aardig, maar die zie ik bijna nooit, omdat hij drinkt en dan kom je weinig buiten. Oma zegt dat hij een snee in zijn neus heeft. 

Zo'n zinnetje als 'en dan kom je weinig buiten' is bijvoorbeeld heel goed gekozen. Voor Puck is het een vanzelfsprekendheid dat opa niet buiten komt. Ze hoeft dan niet eens meer de toestand van haar grootvader te beschrijven. Dat het voor haar vanzelfsprekend is, is al schrijnend genoeg. 

Van een scenarioschrijfster mag je ook verwachten dat de dialogen goed zijn. Dat zijn ze ook. Tussendoor krijg je als tussenzinnetjes de gedachten van Puck. Als een arts aan haar vraagt hoe ze slaapt, zegt ze: 'Prima'. Maar ze denkt erachteraan: Tenzij papa me wakker komt maken. Dat is nu bijna elke nacht. Ze is dan twaalf. 

Goede roman

Je kunt Lieveling niet los zien van de aanleiding en van de werkelijkheid waarop het boek is gebaseerd. Maar er staat ook 'roman' op de cover. En Lieveling is ook gewoon een goede roman. Daarom gaat het verhaal ook zo dicht op je huid zitten. 

Ik vind het eigenlijk ook vervelend dat ik Kim van Kooten hierboven een scenarioschrijfster heb genoemd, alsof het verhaal er al was en zij alleen nog haar techniek nodig had om daar goede scènes en goede dialogen van te maken. Daarmee doe ik haar te kort. Lieveling is ook gewoon een goede roman. En als Van Kooten nog een roman zou schrijven, zou ik die ook willen lezen. 

Ik heb daar wel vertrouwen in. Van Kooten heeft een heldere, precieze stijl, ze kan een verhaal goed opbouwen, weet wat ze vertellen moet en wat ze moet weglaten. Waarom is dat volgende boek er eigenlijk nog niet?