Commensaal

Het komt niet vaak voor dat ik woorden hoor die ik nooit eerder heb gehoord, maar deze week gebeurde het. Ik keek naar de film Oranje Hein uit 1936. Een van de personages had het over een 'commensalinnetje'. Dat moest wel een vrouwelijke commensaal zijn; ik wist niet dat er zo'n vrouwelijke vorm van het woord was.

Een commensaal is een kostganger. Ik stel mij iemand voor die van iemand een kamer gehuurd heeft, maar die ook de maaltijd geserveerd krijgt. Kost en inwoning dus. De beroemdste commensaal is waarschijnlijk die uit het lied van Drs. P. Aanvankelijk heette dat lied ook 'De commensaal', maar omdat het woord steeds onbekender werd, veranderde de schrijver dat later in 'Het trapportaal'.

Deze commensaal is een merkwaardige kostganger: hij vermoordt vrouwen, die hij dood in het trapportaal laat liggen, zodat iedereen thuis komt 'met rode schoenen'. Het aardige van het lied is de reactie van de huisgenoten. Weliswaar wordt er in het begin van het lied gezegd:

'Je kunt met commensalen veel beleven,
maar zoiets is beslist nog nooit vertoond.'

Maar eigenlijk wordt het vermoorden van jonge dames niet afgekeurd. Moeder zegt dat iedereen zijn eigenaardigheden heeft. Met commensalen heb je altijd wel wat. Vader klaagt over het feit dat het schoonmaken zeep en terpentijn kost en bovendien wordt het gezin in opspraak gebracht in de buurt, waar toch al veel gegiecheld en gegluurd wordt. Daar had de kostganger rekening mee moeten houden:

'Zo'n juffrouw hoort in het kanaal en niet bij ons in 't trapportaal!'

Bij het commensalinnetje uit Oranje Hein moest ik dus meteen denken aan Drs. P.  Maar er zijn meer commensalen. Sterker nog: wij dragen allemaal commensalen bij ons. In de biologie worden bacteriën die leven  van de afvalstoffen aan de buitenkant van onze weefsels (huid, slijmvliezen van de mond enzovoort) commensalen genoemd. Wist ik ook al niet. Een mens blijkt nooit te oud om te leren.

Op het filmpje het eerste televisieoptreden van Drs. P. in 1964, waarin hij 'De commensaal' zingt. In beeld verschijnt 'Het trapportaal', maar het zou kunnen zijn dat dat er later overheen geplakt is. Aan het eind zie je dat dit filmpje opgenomen geweest is in een later tv-programma.