Wij (Elvis Peeters)

Sommige auteurs komen er bij mij bekaaid af. Om een of andere reden (of misschien wel zonder reden) heb ik hun boeken steeds laten liggen. Jessica Durlacher is zo iemand. Onlangs las ik van haar De dochter, waarover ik binnenkort zal schrijven. 

Ook van Elvis Peeters las ik nooit wat. Achter Peeters gaan twee auteurs schuil: het echtpaar Jos Verlooy en Nicole van Bael. Ik zal hier, voor het gemak, steeds spreken over Peeters. Een enkele keer kwam ik de roman Wij (2009) tegen op boekenlijsten van examenkandidaten en misschien heb ik Dinsdag (2012) daar ook wel eens op zien staan. Wij heb ik nu gelezen. 

Wij begint met een soort proloog, waarin een van de personages, Thomas, als kind voor het eerst ijspegels ziet. Een van de pegels zal jarenlang in de vriezer bewaard worden. Hij zal in de roman nog een rol spelen. 

Schouderophalen

In het verhaal dat volgt is Thomas een middelbare scholier. Samen met drie jongens en vier meisjes vormt hij een clubje. Zij zijn met zijn allen de 'wij'. Het verhaal over hen begint zo:

Wij zijn vrij. Zonder slag of stoot zijn wij vrij. Wij zijn niet zo geboren, wij zijn niet zo opgevoed, wij zijn het omdat wij het zo willen, waar of niet?
We halen onze schouders op. Waar.
Waar. 
Waarom niet?

Dat 'zonder slag of stoot' is een beetje raar gezegd. Alsof dit een situatie is waartegen je je ook had kunnen verzetten. Het schouderophalen is wel tekenend voor het groepje jongeren. Het lijkt ze allemaal niet zoveel te kunnen schelen. Ze voeren experimenten uit, met elkaar en met anderen en voor een deel lijkt dat voort te komen uit verveling. 

Of het groepje bestaat uit vrienden is ook al niet helemaal duidelijk:

We vormden een clubje van gelijkgezinden, van vrienden, daarover spraken we ons niet uit, van kameraden in ieder geval, misschien waren we allemaal eenlingen en was het juist dat individualisme dat ons collectief verbond, om het zo te zeggen. 

Dodelijk ongeluk

Het begint ermee dat de vier meiden op een viaduct hun rokken omhoog doen, om de automobilisten op de snelweg onder hen af te leiden. Ze hebben geen slipje aan. Zo veroorzaken ze een ongeluk, waarbij een dode valt. De reactie:

 Het was grappig te beseffen hoe wij in het leven van die mensen hadden ingegrepen. 

Dat 'grappig' is nogal wrang, maar zo werkt het blijkbaar in de hoofden van de jongeren. Ze zetten zich af tegen de wereld van de volwassenen, waarmee ze niets te maken willen hebben en waarop ze neerkijken. De volwassenen hebben zich aangepast aan de regels van de maatschappij. De jongeren onttrekken zich daaraan. 

Wij lachten hen uit. Wij bezaten alles wat zij kwijt waren. Wij waren jong, wij dachten niet aan de toekomst, wij dachten niet aan de tijd, wij dachten aan dat wat de tijd van ons maakt, het volledige opgaan in het genieten. Wij genoten ervan te zijn wie we waren, onervaren en onverantwoord.

Geen morele grenzen

Er lijken geen morele grenzen te zijn voor de jongeren. Ze zetten een soort prostitutiebedrijfje op, laten een wesp steken in de tepels en de clitoris van een meisje, brengen voorwerpen bij elkaar in. Uiteindelijk heeft hun geëxperimenteer de dood van een van de jongeren tot gevolg. Er worden enkele andere meisjes bij het clubje gehaald, maar zij gaan nooit echt tot de groep behoren. 

In het citaat hierboven staat 'Wij genoten ervan te zijn wie we waren', maar eigenlijk spreekt dat genieten helemaal niet zo uit Wij. Weliswaar doet iedereen er vol overtuiging mee aan de experimenten, maar dat ze ervan genieten is niet zo op mijn over gekomen. Het lijkt meer dat de jongeren overal lak aan hebben en hun vrijheid maximaal willen benutten. Ze gaan over grenzen, maar het lijkt wel of die grenzen er voor hen helemaal niet zijn. 

Er staan verschillende gruwelijke passages in Wij, bijvoorbeeld als geprobeerd wordt een miskraam op te wekken bij een van de meisjes die zwanger is geraakt. Maar de jongeren lijken met een zekere vanzelfsprekendheid het geweld te hanteren en ook te ondergaan. 

Wij-vorm

Vaak wordt er in de wij-vorm verteld, alsof het collectief aan het woord is. Verschillende passages staan in de ik-vorm. Vaak is de verteller dan een van de jongens, die geen naam krijgt. Maar soms ook is de 'ik' een van de meisjes. Meer dan om de individuen, gaat het om de groep, die zijn eigen regels heeft. 

Er verstrijkt behoorlijk wat tijd in de roman. Op bladzijde dertig is er al een jaar verstreken. Op den duur wordt wat de jongeren doen ook een soort gewoonte, misschien zelfs een sleur. Wat ze de volwassenen verwijten, gebeurt eigenlijk ook in hun eigen wereldje. De groep wordt minder hecht en valt waarschijnlijk uit elkaar. 

De slotzin van de roman is: 'De wereld ligt aan onze voeten.' Dat klinkt hoopvol, maar zo voelt het niet. 

Weinig illusies

Wij laat een groepje jongeren zien dat zich verveelt, dat niet wil zijn zoals de volwassenen, dat experimenteert en daarbij geen enkele morele grens heeft. Ze hebben het over vrijheid, maar er lijken weinig illusies te zijn. Wat is er eigenlijk om voor te leven?

Dat maakt het geheel nogal naargeestig. Het zorgt, op de beste momenten voor beklemming. Aan de andere kant kun je je afvragen of al die extremiteiten nodig waren geweest om de lezer dat gevoel te geven. Ik weet dan ook niet of ik Wij zo'n goed boek vind. Sommige beschrijvingen komen op mij over als effectbejag. Het is weinig subtiel, maar subtiliteit pas ook niet bij deze jongeren, denk ik. 

Eigenlijk weet ik niet zo goed wat ik van Wij vind. Het is een bijzonder boek, doordat het zo extreem is, maar ik weet niet of ik dat extreme een kracht vind of juist een zwakte.