Belevenissen van de Stripmaker des Vaderlands 2021 - 2023 (Herman Roozen)

Sinds 2017 kennen we het verschijnsel Stripmaker des Vaderlands. Margreet de Heer nam toen die functie op zich. Ze was overal aanwezig als gezicht van de stripwereld en ze heeft onder andere geijverd voor graphic novels op de literatuurlijst. 

In 2021 werd zij opgevolgd door Herman Roozen, die de functie eind 2023 overdroeg aan Jan Vriends. Over de belevenissen van Roozen is er nu een mooi boekje, uitgegeven door Syndikaat, met de heldere titel Belevenissen van de Stripmaker des Vaderlands 2021 - 2023.

Roozen heeft zich, net als De Heer, een slag in de rondte gewerkt. Zo heeft hij aandacht gevraagd voor doelgroepstrips, de Dag van de Stripmaker georganiseerd en vooral heeft hij de centsprent in ere hersteld. Het boek over zijn belevenissen bevat meer dan tachtig van die prenten. 

Centsprenten

Voor wie niet weet wat een centsprent is: hier is een mooie verzameling te zien. Centsprenten zijn houtsneden die samen een verhaal vertellen. Je zou ze een van de oervormen van de strip kunnen noemen. Soms verhaalden ze over een actuele gebeurtenis, maar ze konden ook bijvoorbeeld een heiligenleven weergeven. Soms werden ze ingekleurd. Onder de afbeeldingen stond een rijmende tekst. 

Roozen maakt geen houtsneden, maar pentekeningen die er wel zo uitzien. Vooral de arceringen doen denken aan de oude prenten. Verder dwingt de prent tot vereenvoudiging. Je kunt niet heel veel kwijt in een tekening die je met een vrij dikke lijn maakt en de decors mogen niet te ingewikkeld zijn. De afbeeldingen moeten ook vrij statisch zijn. Roozen kleurde ze met losse hand in, zoals ook bij de vroegere centsprenten gebeurde. 

Bovendien zet hij ze op een achtergrond achter die doet denken aan oud papier, soms compleet met aantekeningen, slijtranden, vlekken, aantekeningen. Dat werkt erg goed. Alleen de kringen die moeten suggereren dat er een wijnglas op het papier heeft gestaan (meestal niet op de centsprent, maar op de bladzijde met uitleg) stoorde me. De cirkels zijn te klein, waardoor gesuggereerd wordt dat de wijn geschonken is in borrelglaasjes. 

Rijmpjes

Boven elke centsprent van Roozen staat een tekst in twee regels, die het onderwerp aangeeft. Bijvoorbeeld: 'Drie jaar gevuld met luim en laag. / Tot slot een sprint, tot aan vandaag!' over de overdracht van het potlood door Margreet de Heer. 

Over het algemeen zijn de rijmpjes van Roozen goed gelukt. Hij werkt veel met elisies, zoals dat ook in de oude rijmpjes gebeurde: 'Weet u wat 't is? Hij 's 't allemaal. / In touw voor 't bet're stripverhaal. Dit is het slot van een prent over Jan Vriends en hier is het wel erg overdadig gebeurd, maar omdat het met een knipoog geschiedt, is het goed te verteren. Ook in de oude centsprenten moesten er wel lettergrepen weggemoffeld worden om het metrum recht te trekken en sommige van de oude rijmpjes hebben een zekere knulligheid. Die knulligheid veinst Roozen wel eens, maar hij valt dan toch door de mand: hij is een daarvoor een te goede rijmer. 

Bij de elisies zoekt Roozen wel de grenzen op door afkortingen te gebruiken in bijvoorbeeld 'd' zender' of 'd' rug'. In oude teksten zou zoiets alleen acceptabel geweest zijn als het tweede woord met een klinker begint, bijvoorbeeld 'd' ander'. 

De rijmen van Roozen zijn helder en vaak erg leuk. Een enkele keer valt hij terug op stoplappen ('U zult 't wel weten', 'U kent vast'), maar dat gebeurt dan ook in een prent die onder hoge tijdsdruk is gemaakt. 

Uitleg

Dat lezen we in de uitleg die naast elke prent staat. Die uitleg is beknopt en toch verhelderend. Vaak verwijst Roozen naar subtiliteiten in de prenten die we niet zomaar opgemerkt zouden hebben. In een prent over Aimée de Jongh zien we de hoofdpersoon in het eerste plaatje in een trein, omdat de strip Snippers jarenlang in Metro verscheen en soms zit er ook een diepere gedachte achter de keuze van de kleuren. Voor de niet oplettende lezers legt Roozen ook uit welke beperkingen hij zich soms in het rijm opgelegd heeft (steeds rijmen op 'terras' of 'festivallen'). 

Verschillende keren heeft Roozen een nummer uit de Top-2000 vercentsprent. De manier waarop hij te werk gegaan is, verduidelijkt hij in de tekst: eerst de liedtekst in delen verdelen en bij elk deel een cent met een rijmpje maken. Omdat zowel tekst als tekening eenvoudig moeten zijn, moet de tekst tot de essentie worden teruggebracht. Dat blijkt Roozen goed te kunnen. Niet alleen bij deze prenten, maar bij alle. 

Artikelen

Naast de prenten met uitleg bij het boek enkele langere artikelen. Allereerst de toespraak die Roozen hield bij de aanvaarding van het ambt. Die is nog grappiger gemaakt door de aantekeningen Roozen toegevoegd heeft in een andere kleur. Sigge Stegeman vertelt over een hoopvol project om meer strips in de Arnhemse bibliotheek te krijgen, Jos van Waterschoot schrijft over het stripdocumentatiecentrum Nederland en Marc de Lobie laat ons kennismaken met de oudste ballonstrip, uit 1493!

Een smetje op heb boek is dat er redelijk wat fouten in zijn blijven staan. Meestal zijn die niet storend. Het is wel duidelijk wat er wordt bedoeld met 'klaverjamarathon' of 'webite', maar 'doche' had ik niet meteen herkend als 'douche' en 'wevende woorden' zijn echt wat anders dan 'wervende woorden'. Er zijn ook wat regelrechte spelfouten in blijven staan ('In Haarlem bevind zich een museum'), wat het naarst is bij een introductietekstje voor een spreker op de dag van de stripmaker 2022: 'Dat de ander jouw vertrouwd is nog knapper.' Foutloos krijg je een boek eigenlijk nooit, maar hier had de corrector van de uitgever wel wat nauwkeuriger naar mogen kijken. 

Tijdsbeeld

Belevenissen van de Stripmaker des Vaderlands 2021 - 2023 is een mooi boekje geworden, dat rijk geïllustreerd is, vooral met centsprenten. Je hoeft het niet in één keer uit te lezen, het is ook leuk om wat in te grasduinen. Uit het boek blijkt wel hoe druk Roozen is geweest met zijn ambt en hoe hij door het land is gereisd om alle uithoeken te bereiken. 

Daarnaast geeft het boek ook een beeld van een paar markante jaren. In die tijd leed ons land onder een pandemie, waardoor veel evenementen niet door konden gaan of alleen onder aangepaste omstandigheden. Die omstandigheid is bij een deel van de prenten op de achtergrond aanwezig. Zo geeft het boek niet alleen een beeld van de belevenissen van de stripmaker, maar ook van het vaderland. 

Herman Roozen, Belevenissen van de Stripmaker des Vaderlands. Uitgeverij Syndikaat, 2024, 200 blz. € 35,- (softcover, met flappen)