Tsjaikovskistraat 40 (Pieter Waterdrinker)

Met schrijven ben ik een beetje achter geraakt, door de drukte van de afgelopen weken. Het is dan ook al een tijdje geleden dat ik Tsjaikovskistraat 40 van Pieter Waterdrinker las. Twee jaar geleden las ik De rat van Amsterdam en daar genoot ik zeer van. Aan het eind van het jaar plaatste ik het in het lijstje met de beste boeken die ik dat jaar las. 

De ondertitel van Tsjaikovskistraat 40 is Een autobiografische vertelling uit Rusland. Maar er staat ook 'Roman' op de kaft. De ik-figuur in het boek is Pieter Waterdrinker en het gaat inderdaad over de schrijver. Er komt immers een proces in voor dat gevoerd werd naar aanleiding van een van zijn eerdere romans. 

Maar blijkbaar was het nadrukkelijk de bedoeling om geen roman te schrijven. 'Maar ik ben de fictie inmiddels voorbij', schrijft Waterdrinker ergens. Er zitten veel gedeelten in het boek die je als een documentaire of als geschiedenis kunt lezen, maar het geheel maakt wel de indruk van een roman, waarbij het niet uitmaakt of het nu fictie is of niet. 

Revolutionair

De titel verwijst naar het adres waar Waterdrinker in Sint-Petersburg woont. Die straat is niet naar de componist genoemd, maar naar een revolutionair. We krijgen veel te lezen over de revolutie van 1917 en het is niet voor niets dat dit boek honderd jaar later uitkomt. Maar Waterdrinker schrijft ook over bijvoorbeeld de revolutie van 1905 en over, veel later, het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. En steeds weer blijken er belangrijke gebeurtenissen plaats te hebben gevonden in de buurt van het adres. 

Uitgebreid schrijft Waterdrinker over Zinaida Hippius, die na de revolutie van 1905 naar Parijs vertrok, maar na de Oktoberrevolutie weer terugkeerde. Ze moet een interessant figuur geweest zijn. Waterdrinkers en haar verhaal raken elkaar.

Maar Tsjaikovskistraat 40 is niet alleen en misschien wel niet in de eerste plaats een boek over de geschiedenis van Rusland. Het is ook het verhaal van Pieter Waterdrinker, die naar Rusland gaat om Bijbels af te leveren en die later met een compagnon een zaakje opzet. De beide heren lijken goed te verdienen aan hun reisbureautje. Eromheen hangt een Elsschotachtige sfeer. Uiteindelijk blijft Waterdrinker met lege handen achter. 

Geen held

Heel vaak zit het hem tegen en dat komt voor het boek wel goed uit. Waterdrinker heeft stevige meningen en is steeds nadrukkelijk als hoofdpersoon aanwezig, maar een echte held is hij niet, wat hem menselijk houdt. 

Door het vlechtwerk van autobiografische gedeelten en geschiedenisgedeelten is het een boek geworden dat vrij los gecomponeerd lijkt. Het springt soms wat heen en weer in de tijd, maar de eenheid blijft altijd bewaard, door de vertelstem die de hele tijd klinkt. Als Waterdrinker flink op dreef is, gaat hij maar door. Dan verdeelt hij de tekst niet meer in alinea's: die staat dan in massieve blokken verdeeld over de pagina's. 

En als lezer laat je je graag meevoeren door de luid pratende man met zijn grote gebaren. Hij praat het mooi aan elkaar, de revoluties uit het verleden en de hobbels in zijn eigen leven. In dat leven gebeuren spannende zaken en er vallen zelfs doden en de hele tijd is Rusland het decor. Maar dat woord klopt eigenlijk niet. Rusland is ook bijna een personage waartoe Waterdrinker zich moet verhouden. Het boek is met evenveel liefde voor Rusland geschreven als met kritiek op het land. 

Ook humoristisch

Soms is het verhaal spannend, soms gruwelijk, vaak ook humoristisch. Ik heb het maar over me heen laten gaan. Er loopt wel eens een zin wat stroever, maar er zijn genoeg heerlijke zinnen, met veel vaart. De kniesoor in mij zat mij niet in de weg. Uiteindelijk kom je toch in de ban van het vertelde en de vertelstem die je dat allemaal meegeeft. 

De rat van Amsterdam is meer een roman dan dit boek. Goed geconstrueerd, spannend, ook leuk. Maar Tsjaikovskistraat 40 is persoonlijker en met gedeelten met een stevige inhoud. Misschien heeft dat net iets meer mijn voorkeur.  Maar ik hoef gelukkig niet te kiezen. 

Eigenlijk vind ik dat ik nu ook Poubelle nog moet lezen, maar er liggen nog hoge stapels met boeken die ook graag wil lezen. Misschien komt het er toch ooit nog van. 

Laat ik eindigen met een citaat, waaruit blijkt dat Waterdrinker niet vies is van een stevige mening en dat hij die ook heeft over de Nederlandse literatuur. 

Niets en niemand in het leven is wat het lijkt. De oplichters zijn nog altijd om ons heen, de opsnijders, de predikers van de valse liefde, de handelsreizigers in humaniteit. Een maskerade! Een charade! Wat zeggen de Russen ook alweer? Schrijf zoals je ademt en adem zoals je schrijft. Maar schrijven in het land waar ik vandaan kom is een voortdurend stikken. Terwijl de wereld een stankbel is, geuren de letteren daar als een met ochtenddauw bedekte rozenknop. Het gros schrijft met een knikker in de reetu, uit vrees te verraden dat ook zij een aars hebben die kan stinken. Klein geserreerd, met nooit een woord te veel. Wát een literatuur!