Het wit en het purper (Willemijn van Dijk)

Over het Romeinse hof is heel wat geschreven en ik heb dat eigenlijk allemaal ongelezen gelaten. Ik weet enkele keizers te noemen, maar ik weet niet de volgorde. Ooit heb ik wel de tv-serie Ik, Claudius gezien en daar heb ik zeer van genoten. Na zoveel jaren herinner ik me vooral de hoofdpersoon en dat het hof een ware slangenkuil was, waar je je leven eigenlijk nooit zeker was. 

Enkele van mijn leerlingen hebben Het wit en het purper van Willemijn van Dijk op de lijst gezet en toen moest ik het eigenlijk ook gaan lezen. Dat heb ik gedaan. Het is een hele pil (vierhonderd pagina's) en het grootste deel speelt zich af in de nabijheid van de verschillende keizers. 

De hoofdpersoon is Marcus Antonius Pallas, een vondeling die opgenomen wordt door een gezin in Griekenland. Later wordt hij verkocht als slaaf en hij komt aan het Romeinse hof, samen met Felix, van wie hij zegt dat het zijn broer is. Uiteindelijk komt hij in dienst van Claudius, eerst als een soort boekhouder, later als secretaris. Als Claudius keizer wordt, stijgt Pallas mee. Hij is van veel zaken op de hoogte en er zijn daarom ook steeds mensen die gunsten van hem vragen, waar hij soms wel, soms niet op ingaat. 

Agrippina

Bijzonder is zijn verhouding met Agrippina, die met Claudius zal trouwen. Ze is dan al de moeder van Nero. Er wordt gesuggereerd dat ze moeilijk door Pallas te weerstaan is, hoewel hij het niet op elk punt met haar eens is. Maar hij werkt wel met haar samen. 

Pallas is veel bezig met zijn eigen positie en dat is niet zo vreemd. Hij was slaaf, maar werd vrijgelaten. Voor een vrijgelatene heeft hij het wel heel ver geschopt. De titel heeft daar ook mee te maken: als iemand man werd, mocht hij de witte toga dragen, maar dat was voorbehouden aan Romeinen. Alleen de keizer droeg een purperen toga. Als vrijgelatene was Pallas een Romein en mocht hij de witte toga dragen. Door anderen werd hij overigens nog vaak genoeg op zijn afkomst gewezen. 

Het gaat Pallas voor de wind en zijn meebewegen met de heersers levert hem heel wat op. Maar aan het hof ben je je positie en je leven nooit zeker, dus het blijft uitkijken. Of Pallas uiteindelijk kan standhouden, blijkt uit dit boek, maar dat ga ik maar even niet verklappen. 

Fictie?

Aanvankelijk dacht ik dat Pallas een fictief personage was, maar dat blijkt niet het geval te zijn. Ook de keizers en de andere hovelingen zijn op te zoeken in de geschiedenisboeken. De vraag is: waarin verschilt Het wit en het purper dan van wat we elders al kunnen vinden?

Allereerst natuurlijk in het perspectief: Pallas heeft een belangrijke functie aan het hof, maar hij is geen kernfiguur. In zekere zin is hij een beschouwer, die ziet wat er gebeurt, al heeft hij soms wel degelijk de hand in de loop van de gebeurtenissen. 

Qua gebeurtenissen zal Van Dijk best het een en ander ingevuld hebben en zeker aan het slot is ze afgeweken van de geschiedenis. Die invulling is ook gedaan om kleur aan te brengen en dat is wel nodig, want Pallas is niet de meest uitgesproken figuur. We lezen ook zijn gedachten en die moeten  allemaal verzonnen zijn. 

Verder zijn er fragmenten opgenomen van de memoires van Agrippina. Die heeft ze inderdaad geschreven, maar de boeken zijn verloren gegaan. Hier moest Van Dijk zelf aan het invullen gaan. 

Apollo

Het beeldje van Apollo dat Pallas zijn hele leven in zijn buurt heeft, zal ook wel fictie zijn en dat werkt goed. In het begin krijgen we het verhaal van Phaëton, die wil weten of hij een godenzoon is en vraagt om een dag de zonnewagen te besturen, wat op een mislukking uitloopt. Dat verhaal ken ik vooral door de klassieke tragedie die Joost van den Vondel erover schreef. Het is wel tekenend voor Pallas: hij klimt hoog, maar zal hij zich kunnen handhaven. Zullen de goden hem goed gezind zijn? Apollo blijft van tijd tijd terugkomen in de roman en dat is een mooi lijntje.

Door het strakke perspectief ga je wel meeleven met Pallas en hoop je dat het hem goed zal vergaan. Hij laat overigens weinig te raden over en dat is wel een nadeel van het boek: er wordt nogal veel uitgelegd. Waarschijnlijk verliest de romanauteur het hier van de historicus en dat is wel jammer. Er had best iets meer open gelaten mogen worden. 

Aan het begin van de roman moest ik wennen aan al die verschillende namen en de ingewikkelde familieverhoudingen. Van Dijk nam voor in het boek een stamboom van de Julisch-Claudische dynastie op en achterin nog een lijst met personen, geclusterd tot de kring waartoe ze behoren en met vermelding van hun functie of relatie tot andere personen. Na verloop van tijd heb je die hulpmiddelen echter niet meer nodig. Er zijn veel passanten en van de werkelijk belangrijke personen weet je toch wel waar die zich in de rangorde bevinden. 

Wat weinig roman

Over de roman ben ik wat tweeslachtig. Aan de ene kant heb ik het boek geboeid gelezen, maar aan de andere kant zit het boek wel dicht aan tegen geschiedschrijving en is het wat weinig roman. Meer interessant dan spannend. Dat het boek me toch boeide, zegt wel dat er toch ook iets goeds in moet zitten. In ieder geval zal ik Marcus Antonius Pallas niet meer vergeten. Eigenlijk zou ik Ik, Claudius opnieuw moeten bekijken, met oog voor de rol van Pallas, maar ik weet nu al dat ik dat niet zal doen. Maar de geschiedenis lijkt leidend te zijn en niet wat een roman vraagt. Het is een te respecteren standpunt, maar meer vrijheid had waarschijnlijk een beter boek opgeleverd. 

De stijl van Van Dijk is correct, maar ook weinig opvallend. Af toe streepte ik een vreemde zin aan. Iemand die geknield lag, was op zijn schenen gezakt en ergens had iemand een genoegzame glimlach. Dat had vergenoegd of zelfgenoegzaam moeten zijn, vermoed ik. Maar meestal klopt het allemaal en lopen de zinnen wel goed. De stijl staat in dienst van het verhaal, maar had hier en daar iets meer kleur kunnen gebruiken. 

Dat leerlingen het boek lezen is wel een goed teken. Ze krijgen hierdoor een beeld van het leven aan het Romeinse hof. Aan de ene kant is dat een beperkt wereldje, maar de uitgestrektheid van het Romeinse rijk raakt niet uit het oog: iemand komt terug van wat nu Groot-Brittannië ia, Pallas gaat tussendoor naar Egypte en zijn broer krijgt een functie in Judaea. Ook dringen andere zaken uit de Romeinse samenleving  door, bijvoorbeeld de heersende koorts, die mensenlevens kost. Het zullen wel de echte lezers zijn die naar zo'n boek grijpen. 

Met deze roman won Willemijn van Dijk de BNG Literatuurprijs 2019. Dat is mij indertijd ontgaan. Het is een degelijke roman, die goed te lezen is, maar het uitzonderlijke zit voor mij meer in de onderwerpkeuze dan in de kwaliteit van de roman.