Het kanon (Willem Wittkampf)

Willem Wittkampf was tot voor kort niet meer dan een naam voor mij. Ik wist dat hij journalist was en goede dingen geschreven had, maar meer niet. Onlangs kreeg ik zijn Verzameld Werk cadeau. Waarschijnlijk doe ik hem pas recht als ik schrijf over zijn interviews of over zijn stukjes in Het Parool. Die laatste ondertekende hij alleen met Willem en zo'n stukje werd al gauw de Willem genoemd, zoals de stukjes van Carmiggelt Kronkels zouden gaan heten. 

Maar dat heb ik allemaal nog niet gelezen. In het Verzameld Werk ben ik voorin begonnen, met een novelle uit 1950: Het kanon. In 1949 werd het werk (in manuscript) bekroond met de Reina Prinsen Geerligsprijs, twee jaar na De avonden van Gerard Reve. Later zou de prijs toegekend worden aan onder anderen Harry Mulisch, Remco Campert, J. Bernlef en Oek de Jong. 

Een kanon in de straat

Het verhaal speelt zich af tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog: de Duitser rijden een kanon een straat in en plaatsen het bij iemand (Bakker) in de tuin. 'Dat kanon bracht de oorlog bij ons in de straat. Zo voelden we het allemaal', schrijft Wittkamp. Het kanon wordt geplaatst, maar erg afschrikwekkend is het niet. Er staat maar een enkele oude Duitser bij en het kanon doet het alleen als je er met een zware hamer op slaat. Er is maar één granaat. 

Als de oorlog over is, valt het kanon in handen van twee jongemannen, die deel uitmaken van het verzet. Het is niet duidelijk of ze als verzetslieden zich ook inderdaad verzet hebben. Ze claimen wel de overwinning op de Duitsers:

'Hedenochtend,' zei hij. 'Hedenochtend gingen de tot het uiterste getergde ondergrondse strijdkrachten tot de aanval over en versloegen de wrede overweldigers die on te lang reeds in knechtschap hielden!'

Met het kanon op pad

Het kanon wordt op een wagen gehesen en er wordt mee door het dorp gesjouwd, eigenlijk zonder dat het veel uithaalt. De burgemeester wordt gearresteerd wegens samenwerking met de vijand, maar ze kunnen hem niet opgesloten houden. 

De verteller is de eigenaar van een fotozaak, die hoopt geld te verdienen aan de bevrijding. Zo heeft hij foto's van de koningin af laten drukken. Bovendien kunnen mensen bij hem op de foto in uniformen van Duitsers. Op de helm is dan wel met grote letter 'Oranje' geschilderd. Hij heeft een plakkaat opgehangen met de tekst 'Laat u fotograferen in het ondergrondse strijdgewaad!

Deze middenstander ziet aan het begin vanuit zijn winkel hoe het kanon de straat binnenkomt. Het is dan weer niet zo waarschijnlijk dat hij alle gesprekken ook kan verstaan, maar dat laten we maar even passeren. Tot het eind toe is hij betrokken bij het kanon. Als dat zijn eigendom is, kan hij ook mensen daarbij fotograferen. De twee jongens willen het kanon echter niet afgeven. 

Knulligheid

De knulligheid van alles is zeer vermakelijk. Die herinnering heb ik ook aan Pastorale 1943 van Vestdijk (dat in 1948 gepubliceerd is), maar ik ben daar ook veel van vergeten. Het is niet een van de topwerken van Vestdijk. 

Dat zal Het kanon ook niet van Wittkampf zijn. Amusant, best leuk, maar daar houdt het ook wel mee op. Maar net als bij Vestdijk zal het tekenen van het verzet als een stelletje amateurs toch wel controversieel zijn geweest. In de jaren zestig (toen ik kind was) verschenen er nog veel boeken waarin alle verzetslieden helden waren. 

Oorlogsverelden

Wittkampf maakte zelf ook deel uit van het verzet. Hij had te maken met hulp aan piloten, maar werd opgepakt. Hij kwam in Duitsland terecht en is na een maand of drie weer losgelaten. Later heeft hij enkele maanden in kamp Amersfoort gezeten. Willem sprak nooit over wat hem in de oorlog overkomen was.

Zijn journalistieke loopbaan heeft zich helemaal bij Het Parool afgespeeld. Eerst bij het illegale Parool, na de oorlog bij de krant die nog steeds bestaat. 

Dat is te lezen in 'Wie was Willem?' een biografische schets door Gijs Groenteman, die opgenomen is in het Verzameld Werk. De interviews van Wittkampf moeten legendarisch geweest zijn. Hij is wel de beste interviewer van Nederland genoemd. 

Hoewel Het
kanon niet meer dan een aardig verhaal is, heeft het me wel nieuwsgierig gemaakt naar ander werk van Wittkampf. Het zal nog wel even duren, maar dan ga ik dat toch ook eens inkijken.