Concept M (Aafke Romeijn)

Al de tweede post op rij dat ik moet bekennen dat iets mij ontgaan is. De naam Aafke Romeijn kende ik wel. Ik wist dat zij bezig was in de muziek en ik heb indertijd geschreven over haar podcast, De familie Romeijn. Maar dat zij in 2018 een roman heeft gepubliceerd, is mij indertijd ontgaan. Vorig jaar, bij de Staatsexamens, zag ik Concept M ineens op de boekenlijst van enkele kandidaten staan en de collega met wie ik examineerde kon er moeiteloos vragen over stellen. Zij had het dus wel gelezen. 

Nu de mondelinge Staatexamens weer aanstaande zijn, moet ik beter voorbereid zijn dan vorig jaar. Ik heb het boek dus gelezen. 

Concept M is niet doorsnee wat betreft de opzet. Het boek begint met de adviesbrochure Kleurlozen, opgesteld volgens de Nieuwe Algemene Richtlijn Kleurloosheid 2019 en het eindigt met een krantenbericht. Tussendoor lezen we het verhaal van Hava Gerritsen. Het is 2020 en zij is op weg naar het Radboudziekenhuis in Nijmegen. Daar staat de pers al te wachten, dus er gaat iets bijzonders gebeuren. Tussendoor lezen we hoe het allemaal zo ver is gekomen en we horen wat Hava op de radio hoort: de premier, de  Julien Stork is in de problemen gekomen vanwege belangenverstrengeling. Die gedeelten zijn gezet in letters die doet denken aan die van een oude typemachine

Toekomstroman

De roman is gepubliceerd in 2018, maar speelt zich voor een groot deel in 2020 af. Het is dus een toekomstroman, al was het op moment van verschijnen dan ook de nabije toekomst. Dat er in 2020 een pandemie zou zijn, kon Romeijn nog niet weten. Maar er speelt wel iets soortgelijks in de roman.

Het Nederland dat ze schetst wijkt af van het Nederland waarin we leven. Zo wordt de politiek gedomineerd door een fusiepartij (de Middenpartij). Er is wel een ziekte, maar die heeft niets met corona te maken. Die ziekte stamt al uit de jaren vijftig toen er ineens 'kleurlozen' werden geboren. Ze stierven vrij snel, maar de wetenschap ontdekte een medicijn (kleurstof genoemd) waarmee ze in leven gehouden konden worden. Het aantal kleurlozen loopt op en de kosten voor kleurstof drukken zwaar op de begroting. 

Hava

Hava is ook een kleurloze: ze heeft grijs haar en een grijze huid, donkere ogen, longproblemen. Ze moet constant kleurstof toegediend krijgen. Haar moeder Marijke is begaan met de kleurlozen en is vaak te gast in talkshows om hun belangen te bepleiten. Maar Hava heeft intussen heel andere ideeën omarmd. Ze ziet hoe de zich uitbreidende kleurloosheid het land in de afgrond zal storten. Intussen is ze in contact gekomen met een groep radicalen, die ook aanslagen wil plegen. 

De titel verwijst naar de verzekeringsconcepten, waarin opgenomen is hoe en wanneer je medicatie krijgt toegediend en in hoeverre je daarvoor moet betalen. De concepten lopen van A tot en met M. Dat laatste houdt in dat de patiënt afziet van elke vorm van medicatie. De verwachting is dat zo iemand nog achtenveertig uur kan overleven. 

Er zijn niet zoveel literaire toekomstromans, dus het is altijd mooi als iemand daar iets aan toevoegt. Over het algemeen leest dit boek ook lekker door, al verliest Romeijn zich soms in details. Door het hele boek zijn fragmenten van radio en tv opgenomen. Dat werkt wel, al is het wel toevallig dat het altijd om uitzendingen gaat die ook nog passen in de roman. Er is blijkbaar nooit wat anders in het nieuws dan de minister-president en het besluit van Hava. 

Complot

Die lijn van de minister-president lijkt iets te maken te hebben met een mogelijk complot. Het fijne komen we daarvan niet te weten. Dat er zo'n complot zou zijn (waar dan ook nog heel veel mensen bij betrokken zouden zijn) is op voorhand al onwaarschijnlijk. Wat Hava meemaakt, nadat ze Concept M heeft ondertekend is overigens verrassend, complot of niet. 

Er zitten veel interessante lijnen in de roman: bijvoorbeeld hoe de relatie tussen Hava en haar moeder zich ontwikkelt, als zij tegengestelde ideeën blijken te hebben. Maar ook hoe Hava bewust kiest voor de dood en zich dan moet realiseren welke impact dat op haar heeft: ze volgt bijvoorbeeld de actualiteiten, maar wat heeft dat voor zin als je er over een paar dagen niet meer bent?

Ook het feit dat Hava kiest voor een landelijk belang dat tegen haar eigen belang lijkt in te gaan. Je kunt zeggen dat Romeijn laat zien hoe iemand kan radicaliseren, maar ook dat iemand gegrepen kan zijn door ideaal dat de persoon zelf ontstijgt. 

Niet geloofwaardig

Niet alles in het boek is geloofwaardig. Hava is betrokken bij de radicale groepering UFO, maar hoeft blijkbaar niet te vrezen om opgepakt te worden. Zo zijn er meer details die net iets beter doorgedacht hadden kunnen worden. Stork komt bijvoorbeeld in opspraak na de publicatie van de memoires van Radojewski. Daar is blijkbaar niets van uitgelekt voordat het boek uitkwam en dan zit er ook nog zeker een dag tussen de publicatie en de ophef. 

Een groot bezwaar vind ik dat niet. Belangrijker is het vlot geschreven verhaal en de ideeën die door het boek geweven zijn. Aan de hand van dit boek kun je ook veel vragen stellen over onze maatschappij. Bijvoorbeeld: wat mag gezondheid kosten? Mogen mensen ervoor kiezen om ongezond te leven? In hoeverre moet de staat iedereen verzorgen? 

Al met al is Concept M een heel aardig boek, dat lekker leest. Ik snap nu wel dat het op boekenlijsten voorkomt. Je kunt jongeren beroerdere boeken adviseren.