Schuld (Walter van den Berg)

Slechts twee maanden geleden las ik Van dode mannen win je niet van Walter van den Berg. Daarover schreef ik hier. Ik was onder de indruk van het boek. De verteller heeft een duidelijke stem en is een gecompliceerde persoonlijkheid, die je misschien niet helemaal begrijpt, maar toch aanvoelt.

Omdat het boek me zo beviel, besloot ik meteen Schuld te kopen. Ook dit boek is 'lekker' verteld: er is wel iets meer afstand tot de personages, maar de verteller komt dicht genoeg bij ze om ze interessant te maken. Je wilt weten wat hen beweegt.

Van den Berg schetst een overzichtelijk aantal personen, waarvan de belangrijkste Ron is, die net uit de gevangenis komt. De personen om hem heen zijn zijn zoon Kevin; zijn broer Co; Sandra, die op hem gewacht heeft. Cor begint het boek met een zin die meteen staat: 'Mijn broer had nog gezongen op de avond dat hij iemand doodsloeg.'

Cor is de enige die in de ik-vorm vertelt, over de andere personages wordt in de hij-vorm geschreven. Maar Cor is niet heel nauw bij zijn broer betrokken; het liefst houdt hij een beetje afstand. Daardoor kan hij wel goed rapporteren wat er gebeurd is. De belangrijkste relatie is die tussen Ron en zijn zoon Kevin. Als Ron uit de gevangenis komt, wil hij contact opnemen met Kevin, maar dat lukt niet zo goed.

De tijd is behoorlijk door elkaar gehusseld in Schuld. Dat geeft een verbrokkeld beeld en er is niet een reden binnen de roman (zoals die er bijvoorbeeld wel is bij Alles wat er was van Hanna Bervoets) die een logische verklaring geeft voor het gehussel. Uiteindelijk gaat het natuurlijk om de avond van de moord. We willen weten hoe die zich heeft toegedragen.

Van den Berg neemt ons mee naar een milieu van kleine krabbelaars die zich staande proberen te houden. Ze verkeren op de rand van de criminaliteit of daaroverheen. Cor heeft zich aan het milieu ontworsteld en is schrijver geworden. Het is verleidelijk om te denken dat Van den Berg veel van zichzelf in het personage heeft gestopt. Cor is de beschouwer, die registreert wat er om hem heen aan de hand is.

De personages hebben een achtergrond van gebroken gezinnen, verwaarlozing, mishandeling. Ze proberen desondanks zo goed mogelijk het leven door te komen. Het ontroerendst vind ik Kevin, die bij Mo werkt om de schuld van zijn vader te voldoen.

Maar eigenlijk hebben bijna alle personages een schuld opgebouwd. Die kan uit te drukken zijn in een bedrag, maar het kan ook een morele schuld zijn. Ron heeft een schuld ten opzichte van Kevin, die veel te weinig aan hem als vader heeft en heeft gehad en wanhopig probeert om gezien te worden. Hij daagt zijn vader uit: die moet moeite doen om hem te bereiken en neemt die moeite niet genoeg.

Cor is Kevins voogd, maar heeft nauwelijks aandacht voor hem. Sandra heeft ook een schuld, waarover ik hier niet verder kan uitweiden, omdat ik dan te veel verraad.

Schuld  is een goed boek. Het tekent geloofwaardig een milieu en het laat zien hoe mensen in alles hun verleden met zich mee moeten sjouwen. Ook heeft het een verteltoon waar je wel naar moet luisteren. Of ik het een beter boek vind dan Van dode mannen win je niet, weet ik niet zeker. Dat was dwingender van opbouw en ging misschien nog dichter op de huid zitten.

Maar de relatie tussen Kevin en Ron blijft je bij. De situatie tussen die twee is zo schrijnend dat het bijna pijn doet om erover te lezen. Kinderen zijn zo'n beetje per definitie loyaal aan hun ouders. Kevin stelt zo ongeveer zijn hele leven in het teken van het voldoen van schulden die hij niet zelf heeft opgebouwd. Hij wil gezien worden en doet alsof het niet erg is als dat niet gebeurt.

Ook worstelt hij met het beeld van zijn moeder. Bij het schoonmaken van laptops komt hij compromitterende filmpjes tegen, waarmee hij de vrouwen die erop te zien zijn lastigvalt. Graag zou hij willen dat zij de werkelijk slechte vrouwen zijn en dat zijn moeder bij hen vergeleken nog wel meevalt. Maar de vrouwen blijken niet zo slecht te zijn, wat de situatie voor Kevin alleen maar moeilijker maakt.

Je kunt zeggen dat Schuld een hard boek is en daar zijn argumenten genoeg voor. Maar de roman blijft misschien nog meer bij door het benauwende, het uitzichtloze en het ontroerende. Dat krijgt Van den Berg dan toch maar mooi voor elkaar.