Lemmer - de naam heb ik vroeger moeten leren bij aardrijkskunde. Ik kan de plaats aanwijzen op een blinde kaart; ik ken iemand die er opgegroeid is; ik zou ernaartoe kunnen rijden zonder navigatiesysteem. Maar verder weet ik weinig van het dorp of het stadje af, eerlijk gezegd.
Daarom heb ik met belangstelling Het fonkelt in 't Dok gelezen een boekje met gedichten van Job Degenaar en schilderijen van Lammert Sloothaak, die samen een beeld geven van Lemmer. De schilderijen van Sloothaak zijn helder van kleur, wat ze iets lichts geeft. In de lichtblauwe luchten drijven vaak wat wolkjes die doen denken aan die van René Magritte. Onder elk schilderij staat welk deel van Lemmer is weergegeven.
De schilderijen zijn statisch, elke beweging ontbreekt. Zelfs als er een vliegende meeuw geschilderd is, heb je het idee dat het dier stil in de lucht hangt. De mensen op de schilderijen lijken stil te staan, alsof ze poseren.
Sommige schilderijen geven het heden weer, maar er zijn ook afbeeldingen uit een tijd ver voor de onze. Zeilschepen, een handkar, paard-en-wagen. Het perspectief is op enkele plaatjes overdreven aangebracht, zodat er een zekere vertekening optreedt.
Uit alle schilderijen spreekt verstilling. Een kwaadwillende kijker zou eruit kunnen concluderen dat er in Lemmer niets te doen is, maar ik vermoed dat Sloothaak eerder heeft willen laten zien dat de tijd is blijven stilstaan: de inkijkjes in Lemmer ademen steeds dezelfde sfeer, welke tijd ze ook weergeven. Ook in het heden sijpelt het verleden door.
Dat verwoordt Degenaar fraai in het openingsgedicht:
Zuiderzeehaven De Lemmer
Tussen de sluisdeuren van vandaag
sijpelt wat voorbij is; soms gutst het
over de herfstige kaden, verwaait
bij de ophaalbrug in bonkige verhalen
over storm, averij en vissersleed
Het gloeit op gevels in de morgenzon
bruist op terrassen, fonkelt in 't Dok
mijmert in de late lichtval op zeilen:
een kracht die hier eeuwen aardde
en bestaansgrond, toekomst bracht
Historie geeft ons, passanten, een dakHet is mooi dat het water dat tussen de sluisdeuren door sijpelt het beeld oproept van het verleden dat het heden binnensijpelt. En soms blijft het niet bij sijpelen. Meer dan de gebouwen roepen de verhalen het verleden wakker.
de diepte herbergt het oppervlak
Dat gebeurt ook bij de schilderijen en de gedichten. De tijd waarin je leeft is soms een andere dan de beleefde tijd. Degenaar neemt de lezer in sommige gedichten nadrukkelijk mee: 'Minder afgeleid kijken we uit over de lege / havens'. Samen met de dichter kijkt de lezer over die havens uit.
Niet elk gedicht kon me bekoren. De apostrof, die ook in de titel voorkomt, duikt vaak op, ook als dat niet nodig was geweest ('m'n verwanten', 'z'n stille blauwe sloten', 'aan 't wiegend zonnewater'). Sommige formuleringen doen slordig aan. Het gedicht 'Joodse begraafplaats Tacozijl' begint met 'Als een terugblik ligt het daar'. Het is de vraag wat er met 'het' bedoeld wordt. Het begraafplaats zal het niet zijn.
Het best is Degenaar op dreef als hij gedachten weergeeft. Bij het gedicht over de Joodse begraafplaats wordt bedacht dat degenen die er begraven liggen de Tweede Wereldoorlog niet mee hebben moeten maken. Mooi is ook de slotstrofe van dat gedicht:
Veraf, in het blauw van de oudeVaak beperkt Degenaar zich tot observaties, beschrijven wat je ziet en dat op een wat originele manier proberen te doen. Meestal levert dat niet zo heel veel meer op dan een plaatje in woorden en dat is me eigenlijk te mager. Maar misschien zijn dat soort gedichten juist in een bundel als deze wel gepast.
Zuiderzee, daagt Jeruzalem
Van tijd tot tijd zijn er zinsneden die ik aan moest strepen: 'verwaaide visserszonen'; 'dit verre heden'; 'Een lege bus vervoert gemoedsrust'. Mooi gezegd. Verder zijn de gedichten toegankelijk, zodat ze geschikt voor een vrij breed publiek.
Dat publiek zal zich waarschijnlijk beperken tot mensen die in Lemmer wonen of gewoond hebben of die op zijn minst Lemmer kennen. Die hebben aan Het fonkel in 't Dok een leuk bladerboek, waarin aardige schilderijen en gedichten te vinden zijn. Op bescheiden schaal zal het zijn weg wel vinden.
Job Degenaar en Lammert Sloothaak, Het fonkelt in 't Dok. Lemmer en omgeving in 22 schilderijen en gedichten. Uitg. Liverse, Dordrecht 2016. 66 blz. € 12,95
Geen opmerkingen:
Een reactie posten