Hansop (Woorden die je weinig hoort 2)

Voorzover ik weet, heb ik nooit een hansop gedragen. Mocht dat wel zo zijn, dan werd het toen al niet meer een hansop genoemd. Volgens een woordenboek dat hier in een lesruimte ligt, is een hansop een nachtpakje voor kinderen. Ik denk bij een hansop inderdaad aan zo'n pakje, compleet  met een ontlaadklep die aan de achterkant met twee knopen vastgemaakt kan worden. Ik stel mij voor dat Erik uit Bomans' Erik of het klein insectenboek er zo eentje aan had. In hoofdstuk 5 filosofeert Erik over het gemak van een hansop:

'Een hansop aan te hebben is toch wel gemakkelijk', dacht hij intussen, de gedachte waarmee hij was ingeslapen weer opvattend, 'want men hoeft zich niet aan te kleden ook. Waarom dragen toch niet alle mensen een hansop?'

Het woord 'hansop' kwam ik onlangs tegen in Vrij Nederland. Ik begroette het als een kennis die ik lang niet gezien had. Maar ik fronste ook mijn wenkbrauwen. Hansop was namelijk nogal veranderd. Dat had ik niet in de gaten gehad; blijkbaar had ik al lange tijd geen aandacht voor Hansop gehad.

In Vrij Nederland van 19 april 2014 interviewt Laura Stek Ted Neeley, die we nog kennen uit Jesus Christ Superstar. Ik citeer een stukje uit het begin, waarin ik de hansop vet weergeef:

Mijn overblijfjuf en Ted Neeley waren de eerste liefdes in mijn leven. Mijn overblijfjuf omdat ze lekker rook en bloemetjesrokken droeg, Ted Neeley omdat hij Jezus was. Jezus uit Jesus Christ Superstar, de verfilmde rockopera van Andrew Lloyd Webber en Tim Rice uit 1973. De gierende gitaren, de hysterische dansjes, de hansoppen, alles sprak me aan. Mijn atheïstische opvoeding stond de bewondering voor Ted Neeley niet in de weg. Zijn hese rockstem en licht loensende ogen waren geloofsoverschrijdend.

Ha, hansop! Maar hansoppen in Jesus Christ Superstar? Dat kan ik me niet voorstellen. Stek zal wel de lange jurken bedoelen waarin Jezus in de discipelen gekleed gaan, vermoed ik. Of droegen ze geen jurken? Het is alweer zoveel jaar geleden dat ik de film zag. Maar misschien heeft 'hansop' intussen een andere betekenis gekregen.

Ik roep Goegje te hulp en ga zoeken op afbeeldingen. Ik vind bij 'hansop' kleding, maar niet vooral kinderkleding. De meneer rechts van deze tekst draagt een hansop, vond ik op verpleegkleding.nl. Het wordt ook een 'plukpak' genoemd. Een raadselachtige benaming. Wordt meneer geacht uit plukken te gaan? Vijf, zes pruimen van een volgeladen boom, bijvoorbeeld? Of draagt meneer dit pak om hem tegen plukken te beschermen? Of kan men juist gemakkelijk plukken aan iemand die zo'n pak draagt? Ik weet het niet.









Als ik wat nauwkeuriger de beschrijving lees, begint het me te dagen. De hansop heeft een deelbare ritssluiting tussen de benen, waardoor 'incontinentie-materiaal' makkelijk te verwisselen is. De extra beveiliging aan de beenritssluiting maakt het voor de patiënt nog lastiger om het pak zelf te openen. Het plukpak verhindert de patiënt dus zichzelf uit te kleden of aan zichzelf te plukken.

Op mantelzorgartikelen.nl vond ik de dame hierboven in een 'hansop'. Ook dat is een pak uit één stuk. Dat heeft een ritssluiting op de rug en in de toelichting staat dat het pak uittrekken van incontinentiemateriaal of kleding voorkomt. Zelfde principe dus. Ergens anders kom ik een dergelijk pak tegen met het synoniem smeerpak. Op cyclopaedia.nl wordt bij 'Nacht- en huiskleding' voor 'hansop' het synoniem 'jumpsuit' gegeven.

Een andere foto leidt mij naar het forum goeievraag.nl. Iemand vraagt hoe zo'n eendelige pyjama voor baby's heet. De tweede die reageert antwoordt:

Dat is een hansop, maar als je in de winkel vraagt om een pyjama voor baby’s, krijg je dit bijna vanzelf.
Die zijn er ook voor volwassenen. Sterker nog: vroeger droegen mannen zulke pyjama’s bijna standaard (of anders een soort lange japon, maar dan voor mannen).
Alles komt terug, en zo ook de hansop voor mannen, Bij voorbeeld bij Zara kan je deze kopen (zie foto), en als je een beetje zoekt vind je zeker nog meer modellen.

In deze bijdrage wordt ook de nachtpon voor mannen genoemd, al wordt er niet bij gezegd dat die dan ook hansop zou heten. Mocht dat zo zijn, dan heeft Laura Stek gelijk met haar 'hansoppen'. Ik zoek verder op internet.

De etymologiebank geeft al treffers voor 'hansop' uit de zeventiende eeuw. Uit de achttiende eeuw (1765) komt de betekenis die in het WNT voorkomt:

zynde een kleed, waarvan het wambuis, de broek en de koussen aan elkanderen vast zyn.

Dat beantwoordt aan het beeld dat ik al in mijn hoofd had. Maar op dezelfde pagina wordt ook verwezen naar het Chronologisch woordenboek van Nicoline van der Sijs. Daarin is een hansop een 'wijd kledingstuk, m.n. als nachtkleding'. Een hansop hoeft dus geen nachtkleding te zijn. Stek krijgt een beetje meer gelijk, ook vanwege de wijdheid van de kleding.

Nog maar een citaat, nu uit een ouder boek: Woorden en uitdrukkingen, van C.H.Ph. Meijer (1919):

Hansop, hanssop, eigenlijk hetzelfde als hansworst, nml. uit hans en sop of soep, evenals in ’t fra. jean potage, hgd.Hanswurst. Om het wijde gewaad, dat de hansworst soms droeg (men denke aan het tegenwoordige clowncostuum uit één stuk) kreeg het nachtgewaad uit één stuk voor kinderen dien naam, zooals omgekeerd de naam paljas voor den persoon ontleend werd aan het kleedingstuk (zie ald.). Eigenaardig is de uitspraak hanssjop; een derg. verwisseling van sen sj vinden we ook in souwen — sjouwen, sorren — sjorren. Zoo hoorde ik een Z.-Holl.-eilander zeggen pasjop! voor pas op! Zoo hoort men ook bij ’t volk sjent en sjerre voor cent en serre.

Dat is weer het eendelige pak. Het woord wordt in verband gebracht met Hanswurst. In Van Dale Etymologisch Woordenboek van Van Veen en Van der Sijs (1997) wordt een nog duidelijker verband met het Duits gelegd: Hans Supp(e). Dat is nog dichter bij ons hansop.

Ik struin nog wat op internet. Bij Geheugen van Nederland kom ik tegen: een 'Meisje in hansop en geknoopte zakdoek op haar hoofd, drinkt uit een kruikje op het strand, plaats niet vermeld 1919.' De foto staat aan het begin van deze bijdrage. En op weblog een klassieke hansop met een 'billensluiting'.

Dat is wat voor mij altijd een hansop is geweest. Volgens mij is dat ook het hansopje dat Annie M.G. Schmidt voor ogen had toen ze 'Flopje wou een nieuw hansopje' schreef. Dat gaat over de Zebra Flopje die zijn streepjesdessin zat is. 

Maar op een zekere dag zei Flopje:
Moeder, mag ik een ander hansopje?
Een met bloemetje, of met een nopje,
of met figuurtjes of andere dingetjes
of met konijntjes of zomaar met kringetjes?

De ouders voelen er niets voor, waarop Flopje aan het rennen gaat. Als hij terugkomt heeft hij een ruiten hansopje aan. Flopje is Schots geworden en wordt vanaf dan Mac Flopje genoemd. 

In De wiskunstenaars van Pieter Langendijk (1730), komt ook een hansop voor. Filipyns kleurige livrei wordt spottend een 'hansop met kleuren' genoemd. In Alles zingt van Pieter Louwerse (1887) vond ik een hansop, in het lied 'Avondpret':

In een hansop of nacht-japon
Is 't nog eens heerlijk spelen:
Want mooie kiel of mooie jurk
Kan ons al gauw vervelen.

In dit lied is 'nacht-japon' niet een synoniem voor 'hansop'. Uit het volgende couplet blijkt dat het jongetje een hansop draagt, het meisje een nacht-japon. Hij hoeft bij het spelen niet meer te letten op zijn kiel, zij niet meer op haar jurk die kan kreuken. In nachtkleding kunnen ze rollebollen wat ze willen. Ook in Droomkoninkje (1924) van Herman Heijermans is de hansop bedoeld voor een jongen.

In het hedendaags komt 'hansop' niet veel meer voor. Op 31 december 2013 werd er nog wel over getwitterd, onder anderen door Sylvia Witteman. Er zijn wel veel onzekerheden over het woord 'hansopje'. Dat is toch iets anders dan een rompertje? Zitten er voeten aan een hansopje?

Na hapsnap Googleonderzoek trek ik de volgende conclusies:

In de medische wereld is de hansop nog volop bekend, daarbuiten wordt het woord nauwelijks meer gebruikt. Het meest komt het woord 'hansop' voor als nachtkleding voor kinderen, waarbij het ding een pakje uit één stuk is. Hier en daar wordt nog verwezen naar een wijd gewaad, maar die verwijzingen zijn in de minderheid.  Ik zou nooit zeggen dat Jezus een hansop heeft gedragen, maar ik ben blij dat Laura Stek het gewaad van Jezus wel zo noemt. Zonder haar opmerking was deze bijdrage er niet geweest.