Grote schoonmaak

Tegenwoordig hoor ik er niemand meer over, maar vroeger was er bij ons jaarlijks de grote schoonmaak. De meubels gingen naar buiten en mijn moeder legde de matrassen op de stoelen of op de heining van de tuin. Wat geklopt kon worden (matten, stoelkussens, matrassen) werd geklopt, wat gewassen kon worden (gordijnen) werd gewassen. Alle kastplanken werden ontruimd en voorzien van nieuw kastpapier. Met een strookje aan de voorkant.

De grote trap werd in huis gehaald en de balken en planken van het plafond, de zolder, werden gesopt. Sommige kamers werden opnieuw behangen, soms werden de gangmuren en de wc-muur gewit.

Die grote schoonmaak of voorjaarsschoonmaak zou iets typisch Nederlands zijn. Tenminste, volgens het boek Oerhollands, dat op dit moment bij mij thuis op het toilet ligt, zodat ik het aangename kan paren aan het nuttige. Het zou kunnen. Nederlandse huisvrouwen stonden als zindelijk bekend. Niet voor niets was een schoonmaakmiddel dat 'Old Dutch cleanser' heette.

Toch lijkt het me sterk dat er alleen in Nederland grote schoonmaak werd gehouden. Ik heb altijd gehoord dat de schoonmaak van joodse herkomst is. Bij het pesachfeest werden (worden) er matzes gegeten. Er mag namelijk geen brood gegeten worden waarvoor gist gebruikt is.

In Exodus 12: 15 staat: 'Eet dan zeven dagen lang ongedesemd brood, en verwijder meteen op de eerste dag alle zuurdesem uit jullie huizen; wie op een van die zeven dagen iets eet dat zuurdesem bevat, moet uit de gemeenschap van Israël gestoten worden.' Dat zou de reden zijn voor de grote schoonmaak: elk kruimeltje brood dat gist bevat moet uit het huis verwijderd worden. Alle hoekjes, gaten, plinten, planken moeten dus gereinigd worden. Daar zegt Oerhollands niets over.

Je kunt je ook afvragen hoe waarschijnlijk de verklaring is. Als de schoonmaak inderdaad van joden afkomt, dan zou het vreemd zijn als vooral in Nederland dat gebruik overgenomen is en niet ook in andere landen waar van oudsher veel joden woonden. Maar goed, het zou goed kunnen dat de schoonmaak ook in andere landen bloeit of gebloeid heeft.

Wel vraag ik me af of de joodse gemeenschap zoveel aanzien had, dat wij gebruiken van hen overnamen. Eigenlijk lijkt dat me sterk. In ieder geval heeft de schoonmaak ooit landelijk gewoed en ook in dorpen waar nooit gelovige joden geleefd hebben.

Maar uit te sluiten is de joodse bron niet. Soms is een klein bronnetje het begin van een grote rivier. De ui-klank hebben we immers ook te danken aan een stel gevluchte Vlamingen.

Op een site vond ik de bewering dat er nog 2,3 miljoen Nederlanders zich jaarlijks wijden aan de grote schoonmaak. Een bron voor dat getal werd er niet genoemd. Eerlijk gezegd heb ik mijn twijfels.

Maar misschien heb ik gewoon geen oog voor schoonmaakactiviteiten en wordt er om mij heen gesopt en geboend in het voorjaar. Iemand van jullie die nog jaarlijks schoonmaakt?

Deze foto komt uit mijn geboortejaar, 1959. Ik vond hem op de site van Het geheugen van Nederland.