Veel prentenboeken vertellen een verhaal dat in de eerste plaats bedoeld is om te vermaken, te ontroeren of om de lezer in spanning te laten zitten. De boodschap is meestal impliciet; het moet in de eerste plaats een mooi verhaal zijn.
Maar er zijn ook educatieve prentenboeken. Die vertrekken vanuit de bedoeling: lezers informeren over een onderwerp. Dat kan best in een goed verhaal, maar dat is dan het voertuig van de boodschap. Zo'n prentenboek is Stamcellen voor beer, wat eigenlijk al uit de titel blijkt.
De tekeningen in dit boek zijn van Carlyn De Roeck. Naast haar wordt haar mentor Hilde Groven genoemd als co-creator, maar mij is niet zo duidelijk wat dat dan betekent. De teksten zijn geschreven door Cherine Govaert, klinisch psycholoog in een ziekenhuis en zij werd bijgestaan door Sofie Vanstraelen, die dezelfde functie heeft, op dezelfde afdeling (hematologie).
Als iemand getroffen wordt door kanker en een intensieve behandeling moet ondergaan, verandert er nogal wat, ook voor de naaste omgeving. Hoe leg je kleine kinderen of kleinkinderen uit wat er aan de hand is? Daar zijn brochures en websites voor en achter in Stamcellen voor beer wordt daar ook naar verwezen. Maar als je de informatie onderbrengt in een verhaal, wordt het misschien gemakkelijker om met een kind de ziekte en de behandeling te bespreken. Praten over een zieke beer zal veiliger zijn dan over een zieke ouder of grootouder.
Beer en Lea
Het verhaal in dit prentenboek gaat over Lea en Beer, die ergens in een ver woud wonen, in de buurt van het blauwe meer. Er is ook een oude tovenaar, een wijze man. Die fungeert in dit verhaal als arts.
Het gaat niet goed met Beer en de tovenaar vertelt dat het flink mis is met Lea's vriendje:
Tovenaar kwam tot bij Beer.
'Ik heb slecht nieuws,' zei hij. 'Meneer.'
'Je hebt kanker, het zit in je bloed.
Dat is slecht nieuws, het is echt niet goed.
Een psycholoog in een ziekenhuis weet hoe je informatie over moet brengen, maar het is geen schrijver. In de laatste zin van bovenstaand kwatrijn wordt twee keer hetzelfde verteld. Dat zorgt er wel voor dat de boodschap duidelijk overkomt, maar de tekst wordt er ook net iets minder goed van. Ook twee keer 'slecht nieuws' is minder fraai.
De tekst is opgebouwd uit rijmende zinnen, maar om het metrum hebben de schrijvers zich niet bekommerd. Ook de lengte van de zinnen was niet hun eerste zorg; als het laatste woord maar rijmt. Dus dan krijg je zinnen als:
Maar op een zekere dag,
vertoonde Beer toch wel erg vreemd gedrag.
De komma na de eerste regel hoort daar natuurlijk niet te staan, zoals in het vorige citaat de aanhalingstekens achter 'Meneer' en voor 'Je' er niet horen. Maar bij het voorlezen maakt dat geen verschil.
Rijmdwang
Het rijm zorgt hier en daar voor rijmdwang:
Maar tot onze bekommernis,
Is de chemo soms ook mis.
Het woord 'bekommernis' lijkt alleen gekozen omdat er een woord moet zijn waarop 'mis' rijmt. Het kan ook zijn dat 'bekommernis' in Vlaanderen een veel gebruikelijker woord is dan in Nederland. Wij zouden ook niet zo snel zeggen dat de chemo mis is, denk ik. Komma en hoofdletter kloppen niet in dit citaat.
Rijmdwang vinden we ook het volgende regelpaar:
Daarom moet Beer een tijd in isolatie.
En dat is best een bijzondere prestatie.
Op het rijm is niets aan te merken, maar in isolatie moeten is natuurlijk geen prestatie. Het vraagt wel veel van Beer: hij mag zijn kamer niet verlaten en knuffelen is ook niet toegestaan.
In de tekst zijn kernbegrippen (kanker, chemo, stamceltransplantatie) dikgedrukt. Ze worden niet weggemoffeld, maar komen uitdrukkelijk ter sprake, wat me alleen maar goed lijkt.
Vragen
De auteurs hebben ervaring met het onderwerp en je kunt merken dat ze goed weten welke vragen er kunnen leven bij kinderen. Is kanker besmettelijk? Is het mijn schuld dat mijn (groot)ouder kanker heeft? En de kinderen krijgen op het hart gedrukt wat moeten doen: handen wassen bijvoorbeeld. En als Lea met Beer een spelletje doet, dragen ze beiden een mondkapje.
Gelukkig slaat de behandeling aan en uiteindelijk gaat het weer goed met Beer. Dat wordt niet alleen verteld, het wordt ook subtiel aangegeven in de tekeningen: zowel Beer als Lea draagt een shirt met een hartje erop. Aan de kleur van het hartje kun je zien hoe iemand zich voelt.
Die hartjes kunnen ook een goede aanleiding zijn om het gesprek op gevoelens te brengen. Achter in het boek is er een 'hartjesmeter' opgenomen, waarbij het kind zelf kan aangeven welk hartje het best bij haar of zijn gevoel past.
Tekeningen
De tekeningen van Carlyn De Roeck zijn uitstekend. Ze zijn uitgevoerd in vrij zachte kleuren, waardoor ze aangenaam ogen. Op de meeste tekeningen zijn er details waarnaar het kind zelf kan zoeken, bijvoorbeeld naar de rups, die aanwezig is zoals het eendje bij de strip De generaal: niet opvallend, maar als je erop let, vind je hem.
Het zijn gemoedelijke en toegankelijke tekeningen, stijlvast en afwisselend. De Roeck speelt met het beeld: er wordt in- en uitgezoomd en we zien Beer ook een keer van bovenaf, als hij in zijn bed ligt. Ook als je als kind het boek doorbladert en het verhaal niet helemaal volgt, is er genoeg te zien. Stamcellen voor Beer is een prima kijkboek.
Ik denk dat het boek zeker zijn functie zal hebben. Allereerst voor kinderen die in hun directe omgeving met kanker geconfronteerd worden, maar ook voor andere kinderen kan het goed zijn om te bedenken dat een ernstige ziekte veel gevolgen heeft. Ze snappen dan misschien ook beter dat een vriendje of vriendinnetje in die situatie het moeilijk kan hebben.
Nuttig en mooi
Voor veel kinderen en hun ouders of grootouders is Stamcellen voor Beer een nuttig en mooi boek. Het had nog wel iets beter gekund, als een dichter of schrijver nog eens goed naar de tekst had gekeken. Aan het metrum was nog wel wat te verbeteren geweest en sommige taaldetails die in Vlaanderen wellicht gebruikelijk zijn (iets bijzonder, neen, En terwijl kan jij...) vallen in Nederland op en dat kan de communicatie in de weg staan.
Misschien zijn er kleine bezwaren, maar het is vooral belangrijk dat dit boek er is, omdat het op een positieve en hoopgevende manier het gesprek op gang kan brengen over een moeilijk onderwerp. En dat ook nog in de vorm van een aardig verhaal met mooie tekeningen. Het zou me niet verbazen als er nog meer boeken worden gemaakt over ziekten. Een prentenboek is een uitstekend medium voor dit soort zaken.
De Belgian Hematology Society heeft dat ook ingezien en die heeft het boek mede financieel mogelijk gemaakt. Dat geld lijkt me goed besteed.
Titel: Stamcellen voor Beer
Tekeningen: Carlyn De Roeck
Tekst: Cherine Govaert
Co-creators: Hilde Groven, Sofie Vanstraelen
Uitgever: Menlu
2025, 32 blz. € 14,99 (harcover)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten